به دلیل ایجاد انحصار در صنعت خودروسازی، علاوه بر عقب گرد در تولید و نارضایتی مردم، به علت عرضه قطره چكانی خودرو، دلال بازی تقویت شده و قیمت‌ها روز به روز از واقعیات اقتصادی دورتر شده اند.
به گزارش رادیو پیام از خبرنگار مهر، صنعت خودروسازی كشور كه روزی قرار بود پیشتاز سایر صنایع باشد، به جایی رسیده كه طی سنوات اخیر به ویژه دو سال گذشته مورد انتقاد مردم و مسئولان در سطوح مختلف قرار گرفته است؛ میزان نارضایتی از خودروسازی به قدری گسترده شده كه حتی دهم بهمن ماه سال 1400، رهبری نیز در جمع تولیدكنندگان، ضمن انتقاد از وضعیت صنعت خودروی كشور، تاكید كردند كه «حمایت‌های عملی و تبلیغاتی از تولید داخلی باید منجر به ارتقای كیفیت محصولات و همچنین ارتقای فناوری شود اما متأسفانه در برخی صنایع به‌ویژه در صنعت خودرو به موضوع كیفیت توجه نمی‌شود و مردم نیز بحق به آنها اعتراض دارند. اگر با وجود فضای حمایتی از تولید داخل، به جای ارتقای كیفیت، قیمت‌ها افزایش یابد، مسئله بدی است زیرا نتیجه همه حمایت‌های دولتی، بانكی و جلوگیری از رقابت‌های خارجی، عملاً منجر به بالا رفتن قیمت شده است.»
صنعت خودروسازی كشور در فضای گلخانه‌ای قرار دارد
نكته قابل تأمل در سخنان رهبری اشاره به وجود انحصار عظیم در صنعت خودروسازی از طریق حمایت‌های گسترده و جلوگیری از واردات خودروهای خارجی است؛ نكته‌ای كه طی سالهای گذشته همواره مورد انتقاد كارشناسان اقتصادی قرار گرفته و انحصار را مساوی با فساد عنوان كرده‌اند.
همانطور كه كارشناسان اقتصادی عنوان می‌كنند، انحصار در هر صنعت و حوزه‌ای موجب شكل گیری یك فضای گلخانه‌ای شده و عملاً ان فضا نه تنها ضدتولید عمل می‌كند بلكه ناكارآمدی گسترده‌ای را نیز به همراه خود می‌آورد؛ به گونه‌ای كه تولیدكننده با تصور اینكه بازار تماماً در اختیار اوست اقدام به عرضه قطره چكانی محصولات بی كیفیت خود می‌كند زیرا یقین دارد كه بازار در اختیارش قرار دارد و هر طور كه رفتار كند، مصرف كننده كاری از پیش نخواهد برد.
بنابراین می‌توان گفت اتفاقی كه امروز در صنعت خودروی كشور رخ داده یكی از نتایج ایجاد فضای گلخانه‌ای در این صنعت است؛ به این معنا كه اگرچه به مرور تكنولوژی دنیا و سلیقه مصرف كننده به سمت دیگری حركت كرده اما تولیدكننده تمامیت بازار را با خیالی آسوده در دست گرفته و مصرف كننده نیز برای رفع نیاز خود مجبور به خرید محصولات عرضه شده به بازار است. در این شرایط علاوه بر عقب گرد در تولید و نارضایتی مردم، به دلیل عرضه قطره چكانی خودرو دلال بازی نیز تقویت شده و قیمت‌ها روز به روز از واقعیات اقتصادی دورتر شده‌اند.
خودروسازی ما 2 دهه از فناوری روز دنیا عقب است
در این خصوص جلال رشیدی كوچی نماینده مجلس ضمن بیان اینكه انحصار در صنعت خودروسازی موجب ناكارآمدی این صنعت شده، می‌گوید: «زمانی كه انحصار به وجود می‌آید یقیناً به دنبال آن، فساد نیز به وجود خواهد آمد. وقتی خودروساز ما مطمئن است كه هر محصولی را كه تولید كند مردم مجبور هستند آن را بخرند، معلوم است كه بر روی كیفیت خودروهای خود كار نمی‌كند. در واقع مادامی كه انحصار در خودروسازی حاكم باشد و خودروساز مطمئن باشد كه هر كالایی را تولید كند مردم نیز مجبورند آن را بخرند، تغییری در وضعیت این صنعت حاكم نمی‌شود. سال به سال نیز كیفیت خودرو را پایین‌تر آورده و هر قیمتی كه دوست داشته باشد بر روی خودروی تولیدی خود می‌گذارد. چون در این صنعت انحصار ایجاد شده و مردم راهی جز خرید همین خودرو ندارند.»
همچنین منوچهر منطقی معاون صنایع حمل و نقل وزیر صمت می‌گوید كه «خودروسازی ما 2 دهه از فناوری روز دنیا عقب است.»
چرا خودروسازی درگیر انحصار شد؟
رسول سلیمانی كارشناس صنعت خودرو در گفت و گو با مهر در مورد علل ایجاد انحصار در صنعت خودروسازی كشور، اظهار كرد: وقتی قرار است یك صنعتی در كشوری كه چندان پیشرفته نیست فعال شود، در ابتدا با اعمال یك سری موانع تعرفه‌ای از این صنعت حمایت می‌كنند تا از این طریق ریسك سرمایه گذاری را پایین بی اروند و به شكل گیری صنعت شكل كمك كنند؛ چراكه در غیر این صورت عملاً امكان شكل گیری صنعت با سرعت بالا وجود ندارد.
وی افزود: معمولاً موقتی است ممكن است طولانی باشد اما دائمی نیست؛ به عنوان نمونه در كره جنوبی بعد از چندین دهه ممنوعیت واردات و اعمال تعرفه‌های بالا، شروع به كاهش تعرفه كردند و با توجه به عضویت در سازمان تجارت جهانی، تعرفه‌های را متقابل حذف می‌كنند.
سلیمانی گفت: منتهی در كشور ما این مساله امكان پذیر نبوده زیرا كشور ما نفت خیر است و منابع طبیعی زیاد دارد و ما با صدور این منابع و استفاده از ارز حاصله، قیمت ارز را پایین‌تر از نرخ تعادلی اش تثبیت می‌كردیم؛ در حالی كه تورم ریالی داشتیم ولی نرخ ارز ثابت می‌ماند. این مساله باعث می‌شد كه اگر به سمت پایین آوردن تعرفه، عملاً شركت‌های صنعتی ما از جمله خودروسازان ما توان رقابت نداشته باشند. حتی اگر فرض كنیم كه كیفیت محصولات داخلی به اندازه محصولات خارجی بود، به دلیل این سیاست امكان رقابت نداشتند و ما مجبور به بالا نگه داشتن تعرفه می‌شدیم.
این كارشناس صنعت خودرو اظهار كرد: در شرایطی هم كه منابع ارزی نداشتیم به دلیل كمبود منابع ارزی، تعرفه را بالا نگه می‌داشتیم و یا ممنوعیت را اعمال می‌كردیم؛ بنابراین در هر حالت ما ناچار به جلوگیری از واردات می‌شویم.
گام نخست برای خروج از انحصار، تفكیك بودجه ارزی از ریالی است
سلیمانی گفت: برای حل كردن این مساله، باید اول مشكل اقتصاد كلان كشور را در بخش بودجه حل كنیم؛ به این معنا كه درآمدهای ناشی از مواد خام طبیعی مثل نفت و مواد معدنی را به شكل مستقل در بودجه بیاوریم و بحث تفكیك بودجه ارزی از ریالی را جدی بگیریم و این كار را دقیق انجام دهیم تا نرخ ارز كشور مصنوعی پایین نگه داشته نشود.
این كارشناس صنعت خودرو ادامه داد: در این صورت در مواردی هم كه امكان فروش نفت به صورت معمول وجود ندارد، اقتصاد كشور كمتر آسیب می بیند. بنابراین اولین قدم برای رقابتی كردن صنایع كشور، جداسازی بودجه ارزی از ریالی است.
گام بعدی؛ توانمند كردن صنعت
وی افزود: در گام بعدی باید طی یك برنامه ریزی، صنعت را توانمند و مجبور به صادرات كنیم تا خارج از مرزها رقابت را تجربه كند و یك مقدار كه این صنعت پا گرفت و توان رقابتی پیدا كرد، بعد به مرور تعرفه‌ها را كاهش دهیم. طولانی مدت است و اگر بخواهیم یك كار اصولی و بادوام انجام دهیم، روش كار همین است.
این كارشناس صنعت خودرو با اشاره به راهكارهای كوتاه مدت و میان مدت، اظهار كرد: از سویی دیگر می‌توان كار را با قراردادهای مشترك تولید نیز پیگیری كرد؛ در حال حاضر برای شركت‌های خصوصی كه كار واردات و مونتاژ را انجام می‌دهند تعرفه 30 درصدی و بعضاً بالاتری وضع می‌شود و با توجه به اینكه ارزبری بالایی دارند موانع دیگری هم بر سر راه آنها گذاشته شده تا منابع ارزی زیادی در اختیارشان قرار نگیرد؛ برای حل این مساله می‌توان با خودروسازان خارجی قراردادهایی را تدوین كرد كه بخشی از قطعات مورد نیاز را داخل كشور تولید كنند و با صادرات این قطعه، قطعات مورد نیاز دیگر تولید را وارد كرد. در این حالت ارزبری نداریم و اشتغال هم آسیب نمی بیند و دیگر این انگیزه وجود ندارد كه با روش‌های غیرتعرفه ای جلوی اینها گرفته شود.
واردات محدود، كمكی به انحصارزادیی نمی‌كند
وی در مورد تأثیر آزادسازی واردات بر انحصارزادیی نیز گفت: با توجه به اینكه واردات خودرو محدود خواهد بود چندان به رقابت نمی‌تواند كمك كند و بیشتر می‌تواند یك نوع درآمدزایی برای دولت از طریق دریافت تعرفه باشد و آثار روانی كوتاه مدت در جامعه داشته باشد.
انحصار مساوی با رانت و فساد است
همچنین فربد زاوه، كارشناس صنعت خودرو در مورد تبعات انحصار، با بیان اینكه انحصار عامل ایجاد و حفظ فضای رانتی و فساد در اقتصاد و صنایع است، به مهر گفت: انحصار نقطه مقابل رقابت محسوب می‌شود بنابراین با ایجاد انحصار در صنعت، رقابت حذف می‌شود؛ دقیقاً اتفاقی كه در صنعت خودروسازی كشور رخ داده است. این صنعت به قصد ایجاد فساد و یا دستیابی به توسعه درگیر یك فضای انحصاری شده است.
وی افزود: اگرچه یكی از دلایل ایجاد انحصار در خودروسازی، اشتغالزایی و ارزآوری بوده اما نكته مهم این است كه انحصار موجب می‌شود گزارشات غیرواقعی و ارزشهای غیرذاتی شكل گیرد كه خود یك عامل انحراف محسوب می‌شود.
زاوه با اشاره به مدیریت غلط اقتصاد كشور، گفت: وقتی در صنعتی انحصار باشد حتی احتمال اینكه واردات خودروهای خارجی نیز در انحصار عده‌ای خاص قرار گیرد، وجود دارد بنابراین باید نحوه مدیریت صنعت خودروی كشور و تفكرات در این صنعت اصلاح شود. همچنین به نظر می‌رسد تحریم نیز بهانه‌ای برای تداوم انحصار و عدم اصلاح وضع موجود شده است و خودروساز با این بهانه، تولید محصول با كیفیت را اولویت نمی‌داند.
وی اظهار كرد: از سویی دیگر دولت‌ها به دلیل دخالت گسترده، قیمت‌ها را به صورت دستوری تعیین كرده‌اند كه همین مساله موجب شده خودروساز حتی در فضای انحصاری موجود نیز نتواند جلوی زیان را بگیرد.
حمایت نباید تا ابد ادامه یابد
عباس هاشمی فعال صنعتی نیز در مورد حمایت طولانی مدت از صنایع، به مهر می‌گوید: برای یك مدت زمان مشخص و با برنامه ریزی معینی باید حمایت منطقی از تولیدات داخلی صورت بگیرد و این موضوع چیز غریبی نیست اما نباید تا ابد ادامه داشته باشد چراكه در این صورت یك فضای گلخانه‌ای برای تولید ایجاد می‌شود و انگیزه برای افزایش كیفی و كمی تولید كاهش می‌یابد.
وی افزود: در صنعت نمی‌توانید بدون ایجاد یك فضای رقابتی در مورد كیفیت محصولات خود نظر بدهید. كیفیت محصول زمانی سنجیده می‌شود كه در یك فضای رقابتی قرار گرفته باشد و با كالاهای خارجی رقابت كند و تولیدكننده بگوید كه ضمن حفظ سهم بازار، حضور پایداری در بازارهای صادراتی هم دارد. حمایت بدون قید و شرط قطعاً منجر به ایجاد یك فضای گلخانه‌ای می‌شود.
گزارش خبرنگار مهر اضافه می‌كند در رابطه با تأثیر واردات خودرو بر قیمت خودرو باید این مسئله را نیز در نظر داشته باشید كه در بازار آزاد قیمت‌گذاری روی خودروهای كاركرده به خصوص خودروهای خارجی بدون هیچ‌گونه نظارتی انجام می‌شود و نمی‌توان متر و معیاری برای محاسبه قیمت در نظر گرفت. بنابراین اگر پس از واردات خودرو خارجی در تعیین قیمت این محصولات نظارت درستی انجام نشود شوك قیمتی ایجاد شده نه تنها باعث كاهش قیمت خودروهای كاركرده خارجی نمی‌شود كه ممكن است باعث افزایش قیمت آن نیز بشود. در واقع در پیش‌بینی قیمت خودرو نمی‌توان كاملاً خوشبین یا بدبین بود و بهتر است تمامی جوانب را بررسی كنیم تا نتیجه بهتری بگیریم.
