صدای پای مترو، این بار از زیر مسجد 1400 ساله عتیق

نام متروی اصفهان را كه می‌شنویم، ناخودآگاه لرزه به جانمان می‌افتد، لرزه‌ای كه نه تنها شهروندان و دوستداران میراث فرهنگی بلكه بنا‌های تاریخی نصف جهان هم آن را احساس كرده اند.

هنوز مشكلات احداث خط یك قطار شهری اصفهان از هشدار نشست سی و سه پل گرفته تا انحراف حفاری مسیر تونل شرقی خط شمال – جنوب فراموشمان نشده كه این بار خبر عبور خط دو قطار شهری از حریم مسجد جامع عتیق حاشیه ساز شده است.

چندی پیش در خیابان ابن‌سینا كه یكی از ایستگاه‌های خط دو قطار شهری اصفهان در حال احداث است، با شروع حفاری‌ها، سازه‌هایی متعلق به دوران قاجار كشف شد كه دیدنشان كار را متوقف كرد و حالا موضوع عبور خط 2 قطار شهری از حریم مسجدجامع عتیق موجب نگرانی علاقه‌مندان میراث فرهنگی شده؛ آن‌ها علاوه بر نگرانی بابت آثار احتمالی عبور مترو از كنار این اثر جهانی، معتقدند این منطقه به دلیل پیشینه تاریخی، نیازمند بررسی‌های كارشناسی بیشتر است.

از سوی دیگر مسئول باستان‌شناسی اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با تأكید بر اینكه آثار معماری به‌دست‌آمده در كاوش محدوده ایستگاه ابن سینا از لحاظ ساختاری مانند یافته‌های میدان عتیق، ضعیف است، گفته «اگر ببینیم داده‌های موجود برای تصمیم‌گیری درباره ایستگاه و سایر مسائل آن كفایت می‌كند كاوش را در همین مرحله ختم می‌كنیم».

آثار تاریخی ارزشمندی در محل حفاری مترو كاوش نشده

قرار بود خط دو قطارشهری اصفهان از میدان نقش جهان عبور كند، اما پس از برگزاری جلسات متعدد كارشناسی، تصمیم گرفته شد با اضافه شدن یك ایستگاه جدید، خط دو از میدان منحرف شود و در حقیقت آن را دور بزند. این را علمدار علیان، مسئول باستان‌شناسی اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان می‌گوید.

او در گفتگو با خبرنگار ما ایستگاه ابن‌سینا را جزو مسیر تأییدشده خط دو قطار شهری اصفهان می‌خواند و ادامه می‌دهد: در حفاری‌هایی كه سال 85 برای طرح میدان امام علی در محوطه خیابان‌های عبدالرزاق، مجلسی و ابن سینا شد، متوجه شدیم بخش زیادی از لایه‌های خاك این منطقه، متأخر و بیشتر مربوط به دوران قاجار و پهلوی است و نخاله‌های دوره پهلوی به‌منظور تسطیح خیابان یا زیرسازی و آسفالت در آن محدوده وجود داشت.



مسئول باستان‌شناسی اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان بیان كرد: در محل ایستگاه ابن‌سینا نیز با علم به این موضوع كه ممكن است تا چندین متر نخاله وجود داشته باشد، آزمون‌هایی برای كاوش باستان‌شناسی شد، اما آثار معماری به‌دست‌آمده ازلحاظ ساختاری ضعیف بود.

ادامه یا توقف كاوش‌ها با شورای فنی میراث فرهنگی

علیان یادآور شد: آزمون‌های كاوش در محل ایستگاه ابن‌سینا یك ماه اجرا و مشخص شد با ساختار معماری ناقصی از دوره قاجار مواجه هستیم كه نمی‌توانیم بگوییم كاربری آن‌ها خانه، كارگاه و یا چه چیز دیگری بوده است.

به گفته او، اگر به این جمع‌بندی برسیم كه آثارمان به مطالعه و مستندات بیشتری نیاز دارد قطعاً كاوش ادامه و گسترش پیدا می‌كند، اما اگر به این نتیجه برسیم كه داده‌های موجود برای تصمیم‌گیری درباره ایستگاه و سایر مسائل آن كفایت می‌كند كاوش را در همین مرحله به پایان می‌رسانیم كه این تصمیم گیری برعهده شورای فنی اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان است.

مسئول مركز باستان‌شناسی اداره كل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: آثاری كه می‌خواهیم حفظ كنیم، باید ارزش معماری و تاریخی قابل‌توجهی داشته باشند؛ به‌هرحال قطار شهری از منابع بیت‌المال ساخته می‌شود و ما باید صلاح كار را در نظر بگیریم، ضمن اینكه حفظ آثار دارای ارزش تاریخی هنری هم مهم و لا زم است موضوع را به‌نوعی مدیریت كنیم كه مشكلی پیش نیاید.

بررسی مستندات مسیر قطار شهری در سطح وزارتی

علیرضا ایزدی مدیركل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: قرار است مستندات لازم و گزینه‌های پیشنهادی سازمان قطار شهری برای عبور خط 2 مترو به وزارتخانه میراث فرهنگی ارسال شود تا ابعاد این طرح در سطح كلان و به صورت همه جانبه بررسی شود.

او با بیان اینكه خط 2 قطار شهری از محدوده میدان امام علی وارد بافت تاریخی می‌شود. افزود: درباره بنا‌های تاریخی و لایه‌های باستان شناسی، خودمان اهلیت بررسی و پاسخگویی را داریم، اما در خصوص اینكه در لایه پایینی، مترو و لرزش‌هایی كه ایجاد می‌كند برای بنا خطرآفرین هست یا نه، باید بررسی بیشتری شود.

مدیركل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: براساس توافق‌های قبلی، سازمان قطار شهری باید جزییات طرح‌های خود را برای بررسی به سازمان میراث فرهنگی ارسال كند كه هنوز این امر محقق نشده.


اولویت حفظ آثار تاریخی است

به گفته ایزدی، تلاش می‌كنیم خط 2 قطار شهری از محدوده مسجد جامع عتیق (موزه معماری ایران) كه اثری جهانی است عبور نكند و چالش‌هایی كه برای خط 1 به وجود آمد برای خط 2 ایجاد نشود.

او با بیان اینكه گذر قطار شهری از زیر میدان امام علی (ع) یكی از سه مسیر پیشنهادی است تاكید می‌كند: اولویت ما حفظ آثار تاریخی، به خصوص مسجد جامع عتیق است كه جزو آثار جهانی ایران و از بنا‌های شاخص به لحظ معماری است.

مدیركل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، پیامد‌های منفی تردد اتوبوس‌ها روی آثار تاریخی را رد نكرد، اما گفت: در خصوص ارتعاش و لرزش‌ها باید متخصصان نظر بدهند و آنطور كه گفته می‌شود می‌توان با جابجایی و استحكام بخشی طوری اقدام كرد كه سازه‌های تاریخی آسیبی نبینند.


تا میراث فرهنگی رسما تایید نكند، یك متر هم حفاری نمی‌كنیم

محمدمهدی فرزین مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حومه در گفتگو با خبرنگار ما گفت: سازمان قطار شهری برای اجرای هر طرحی در هر منطقه از اصفهان با میراث فرهنگی قرارداد دارد و هزینه كارشناسان و متخصصان میراث را كاملا پرداخت می‌كند.

او اضافه كرد: همه بررسی‌ها و كاوش‌های كارشناسان میراث فرهنگی درباره احداث و حفاری خطوط مترو صورت جلسه می‌شود و بعد از اینكه میراث فرهنگی مجوز داد در جلساتی با حضور مدیران ارشد استان از جمله معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار، شهردار اصفهان و مدیركل میراث فرهنگی تصمیم گیری نهایی و صورت جلسه می‌شود.

مدیر روابط عمومی سازمان قطارشهری اصفهان و حومه یادآور شد: در همه مراحل حفاری مترو كارشناس میراث فرهنگی حضور دارد و با مشاهده هر شی خواه دارای ارزش تاریخی و خواه بی ارزش، حفاری متوقف و موضوع بررسی می‌شود.

فرزین با اشاره به اینكه فاصله هر ایستگاه مترو از ایستگاه مجاور حدود یك كیلومتر است افزود: ایستگاه ابن سینا فاصله مورد نظر و مطلوب از مسجد جامع و میدان عتیق را دارد.

او تاكید می‌كند: ما نمی‌توانیم بدون اجازه میراث فرهنگی به حفاری و ساخت ایستگاه ادامه دهیم، معاون سیاسی امنیتی استاندار بر روند كار نظارت دارد و در صورت مشاهده، هرگونه تخلف با متخلفان برخورد می‌شود، اما متاسفانه برخی افراد نظرات غیركارشناسی ارائه می‌دهند و سعی در مشوش كردن اذهان عمومی دارند.


كاوش‌ها برای چراغ سبز نشان دادن به مترو بوده

علیرضا جعفری زند باستان‌شناس اصفهانی و نویسنده كتاب " اصفهان پیش از اسلام" درباره كاوش‌ها در ایستگاه ابن سینا می‌گوید: گمانه‌زنی‌ها در میدان عتیق فقط در وسط این میدان یعنی میدان دایره‌ای شكل متعلق به دوره پهلوی صورت گرفت و اگر آثار دوره قاجاریه هم به دست آمد مربوط به عمق یك متر و نیم بوده نه بیشتر.

او ادامه می‌دهد: این در حالی است كه میدان عتیق و زیرگذر عبدالرزاق بسیار وسیع است و نمی‌توان به سرعت و راحتی به این نتیجه رسید كه آثار موجود، محدوده به معماری غیر ارزشمند دوره قاجار است.

این باستان شناس اصفهانی معتقد است محدوده میدان عتیق، ركن اصلی شكل گیری اصفهان است و وقتی با لودر گودبرداری شد سفال‌های بسیاری از دوره‌های اشكانی و ساسانی به دست آمد.

به گفته جعفری زند، كاوش‌های جدید، صوری و برای چراغ سبز دادن به مترو است.

او در توضیح ادعایش می‌گوید: میراث فرهنگی در تپه اشرف هم چهار هزار متر را كاوش كرد و در نهایت گفت آنجا هیچ‌چیزی نیست! درحالی‌كه من طی كاوش فصل هفتم در تپه اشرف كه در 75 متر انجام دادم گورستان اشكانی و مدفن اسب پیدا كردم.

صدای پای مترو، این بار از زیر مسجد 1400 ساله عتیق

اصفهان كهن زیر اصفهان امروز است/كاوش‌ها باید با ریزبینی و دقت همراه شود

به باور این باستان شناس، اطراف مسجد عتیق كه قرار است تونل مترو در آن حفر شود، به دلیل آثار نهفته باستانی، منطقه خطر است و باید قبل از حفر تونل، كاوش باستان‌شناسی شود.

جعفری‌زند می‌گوید: تونل مترو، چه از زیرِ زیرگذر میدان امام علی عبور كند و چه از كنارش، باید باستان شناسان در محل مستقر بشوند و با دقت زیاد و ریزبینی اجرای طرح را زیرنظر داشته باشند.

اصفهان كهن زیر اصفهان امروز است. او با یادآوری این موضوع می‌گوید: اصفهان در این قسمت تاریخی كه قلب شكل‌گیری شهر است، به یك كاسه می‌ماند و ممكن است ما زیر 30 متر هم آثاری داشته باشیم.

این باستان شناس اظهار امیدواری كرد: میراث فرهنگی با حساسیت بیشتری برطرح احداث قطار شهری نظارت كند.


حفاری با دقت، مشكلی ایجاد نمی‌كند

برخی كارشناسان معتقدند اگر كاوش‌های باستان شناسی با دقت انجام شود حتی اگر هیچ شی گران بها و باارزشی هم یافت نشود، ممكن است ارتعاشات ناشی از عبور قطار شهری به بنا‌های تاریخی مانند مسجد جامع آسیب بزند.

حمید هاشم‌الحسینی متخصص ژئوتكنیك و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در این باره می‌گوید در قرن 21 می‌توان این نگرانی‌ها را مرتفع كرد، اما خدا می‌داند كه در عمل چه كسانی و چگونه كار خواهند كرد!

او افزود: اگر حفاری دستگاه تی بی ام با دقت باشد مشكلی ایجاد نخواهد شد، مترو از كنار مدرسه چهارباغ و سی و سه پل هم عبور كرد، مهم این است كه در زمان بهره‌برداری تمهیداتی ببینند كه ارتعاشات قطار دردراز مدت آسیبی به مسجد جامع نزند.

این استاد دانشگاه با یادآوری اینكه اولین بار نیست كه تی بی ام از كنار آثار تاریخی عبور می‌كند گفت: تی بی ام پیشتر از كنار مدرسه چهارباغ و از 36 متری سی و سه پل عبور كرد، اما میراث فرهنگی به طور رسمی، آسیبی را كه متوجه این آثار شده باشد، اعلام نكرد.

به گفته هاشم الحسینی، ممكن است یك ساختمان امروزی و انبوه سازی شده مثل متروپل آبادان، غیر اصولی بنا شود و فرو بریزد، اما بنایی كه درست ساخته شده دچار مشكل نمی‌شود؛ هرچند باید همه ابعاد را بررسی و مطالعه كرد.


تكمیل حفاری تونل‌های خط 2 مترو تا پایان سال 1402

سید محسن واعظی‌فر مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان و حومه گفت: تا پایان سال 1402 حفاری تونل‌ها به پایان خواهد رسید و اكنون نیز سفت‌كاری ایستگاه‌ها بیش از50 درصد، پیش رفته است.

او افزود: خط 2 مترو به مسافت 14 كیلومتر با 16 ایستگاه احداث می‌شود؛ این خط از ایستگاه دارك (شمال زینبیه) آغاز می‌شود و تا ایستگاه شهید حجازی (اول كهندژ) ادامه خواهد داشت.

مدیرعامل سازمان قطار شهری اصفهان و حومه، با بیان اینكه دستگاه حفاری 9.5 متری كار خود را از جبهه غربی آغاز كرد و عید غدیر به ایستگاه دوم رسید گفت: در خط 2 بیشتر كار‌ها زیرزمینی بود و تلاش كردیم كار را گونه‌ای پیش ببریم تا مردم دچار مشكل نشوند.

واعظی‌فر در مورد هزینه‌های ساخت مترو هم گفت: هزینه خرید تجهیزات 594 میلیون یورو شده و برای 24 كیلومتر خط 2 حدود یك میلیارد و 200 میلیون یورو نیاز است.

او با بیان اینكه برای اجرای خط دو مترو، میدان زیرین میدان امام علی (ع) تعریض شده، تصریح كرد: در محدوده ایستگاه ابن‌سینا نیز با توجه به پایان كاوش‌های میراثی، جابه‌جایی تأسیسات آغاز شده است.

اصفهان نیز همانند بسیاری از شهر‌های بزرگ جهان، سال هاست كه حال و هوای توسعه به خود گرفته، اما نباید فراموش كرد هویت نصف جهان به آثار ارزشمند تاریخی آن گره خورده و قبل از هر ساخت و ساز جدید و توسعه حمل و نقل شهری باید حفظ داشته‌های تاریخی و فرهنگی این شهر را در اولویت قرار داد.