لغو برجام به دلایل سیاسی، سبب شرمساری می‌شود

ریچارد استون كه سومین بار به ایران سفر كرده است در هتل محل اقامتش در تهران در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما به پرسش‌های مختلف خبرنگار ما پاسخ داد.

وی كه در مجله امریكایی ساینس مطالب مختلفی درباره ایران و پیشرفت های خیره كننده علمی اش نوشته است با تحسین مقاومت ملت ایران در برابر تحریم های غیرقانونی غرب می گوید : من با جامعه علمی ایران آشنا هستم و باید بگویم با وجود تحریم هایی كه ایران زیر فشار آن تاب آورده است، جامعه علمی شما در غلبه بر محدودیت ها ، خلاقیت و انعطاف فوق العاده زیادی از خود نشان داده و رقابت پذیری اش را درجامعه علمی جهانی حفظ كرده است.

از این خبرنگار امریكایی می پرسم ایران به عنوان یكی از متعهدترین كشورهای جهان طبق سند چشم انداز و برنامه های توسعه به روند رو به رشد علمی و صنعتی ادامه می دهد اما برخی قدرت ها مانند امریكا همواره در این مسیر مانع تراشی می كنند. ریشه مخالفت باایران چیست ؟

استون می گوید : تاریخ اخیر روابط ایران و امریكا ، دشواری و ناملایمات بسیاری داشته است كه از حوادث نیم قرن گذشته سرچشمه می گیرد . غلبه بر بی اعتمادی دو جانبه ای كه میان جوامع ما وجود دارد ، دشوار خواهد بود اما معتقدم دانشمندان به زبان مشترك میان خود می توانند به دور از سیاست زدگی با یكدیگر همكاری كنند و میان جوامع ما اعتماد سازی كنند. این كار واقعاً به كاهش تنش ها كمك می كند و نشان می دهد كه ایران و امریكا می توانند كنار یكدیگر به پیشرفت های چشمگیری برسند.

این روزنامه نگار امریكایی در پاسخ به ارزیابی اش از جایگاه ایران در عرصه های مختلف دانش و فناوری به ویژه دانش هسته ای به بازدیدش از یكی از مراكز تحقیقات همجوسی هسته ای ایران اشاره می كند و می گوید : از پیشرفت های ایران در این عرصه به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است .

استون با اشاره به دستاوردهای برجام ، پاسخش را این گونه تكمیل می كند : یكی از هیجان انگیزترین بخش های توافق هسته ای ، ظرفیت برای همكاری های علمی در رشته های مختلف انرژی هسته ای به ویژه فیزیك هسته ای ، اختر فیزیك و پژوهش های مرتبط با گداخت یا همجوشی هسته ای است .

دیروز بخت آن را داشتم كه از یك مركز تحقیقات همجوشی هسته ای در ایران به نام مركز تحقیقاتی پلاسما دیدن كنم و سطح تحقیقات علمی در آنجا و كار روی رآكتور همجوشی " توكامك " كاملاً مرا تحت تأثیر قرار داد.

بدیهی است كه ایران در آینده می تواند یكی از شركای مهم در پروژه بزرگ رآكتور گرماهسته ای آزمایشی بین المللی " ایتر " باشد. بسیار هیجان انگیز است كه ایران قرار است در هفته های آینده به یكی از اعضای وابسته این پروژه تبدیل شود . این همان پیشرفت ملموس در حوزه همكاری های علمی در چارچوب توافق هسته ای است كه به نظرم در هفته های پیش رو، باید بیشتر شاهد آن باشیم.

البته این همكاری ها نباید فقط به حوزه گداخت هسته ای محدود شود، بلكه باید دیگر حوزه های علوم هسته ای را نیز شامل شود.

دبیر بین الملل مجله ساینس جولای 2015 پس از توافق هسته ای ایران و 1+5 در سخنانی گفته بود برجام می تواند همكاری های علمی ایران با جامعه جهانی را هموار كند . با یادآوری این سخنانش از او می پرسم آیا پس از یكسال از توافق هسته ای پیش بینی اش تحقق یافته است ؟

استون با اذعان به تحقق نیافتن پیش بینی اش می گوید : البته باید یادآور شوم كه از زمان آغاز اجرای توافق هسته ای فقط شش ماه می گذرد؛ ممكن است این مدت ، زمانی طولانی به نظر برسد اما در مسیر تلاش برای شناسایی طرح های مشترك برای دانشمندان، هنوز در مراحل اولیه قرار داریم.

این روزنامه نگار امریكایی ابراز امیدواری می كند كه دانشمندان برای همكاری با یكدیگر در زمینه تبیین و شناسایی طرح های علمی سریع تر اقدام كنند گرچه هر دو طرف در گردهم آوردن دانشمندان ، تعلل و تأخیرهایی داشته اند.

استون با اشاره به ظرفیت های عظیم علمی در ایران ، فعالیت در حوزه اخترفیزیك و علم " نوترینو " را دارای ظرفیت هایی می داند كه استفاده از آن به سود هر دو طرف ، یعنی كشورهای پنج بعلاوه یك و ایران خواهد بود ؛ جوامعِ علمی دو طرف می توانند با یكدیگر آزمایش های علمی انجام دهند و نكات جدید بیاموزند. این كار نیز به اعتماد سازی لازم برای موفقیت آمیز بودن توافق هسته ای در بلند مدت، كمك خواهد كرد.

نگاه این خبرنگار امریكایی را در خصوص همكاری های علمی ایران و امریكا خوش بینانه توصیف می كنم و به او یادآور می شود كه از زمان توافق هسته ای تاكنون موانع این گونه همكاری ها رفع نشده است و غربی ها از انتشار مقالات علمی دانشمندان هسته ای ایران خودداری می كنند .

استون با تایید این واقعیت ؛ آن را ناشی از سوء تفاهم ! می داند و می گوید : بله ، سوء تفاهم هایی درهر دو طرف وجود دارد ؛ فرضاً درخصوص مشكل چاپ مقالات علمی ایران در ژورنال های علمی غرب ، هیچ منعی برای این كار وجود ندارد.

با وجود این، برخی ویراستاران و دبیران نشریات علمی، تفسیر اشتباهی از نظام تحریم ها دارند و شخصاً به شكل یكجانبه تصمیم گرفتند مقالات علمی ایرانیان را صرفاً به این علت كه از ایران فرستاده شده است، رد كنند.

البته این سوء تفاهم تا حد زیادی برطرف شده است. تصور می كنم امروز كار دانشمندان ایران برای انتشار مقالاتشان در ژورنال های غربی ساده تر شده است.

دبیر بین الملل مجله ساینس با ابراز شگفتی از پیشرفت های اخیر ایران در انتشار مقالات علمی با وجود تحریم های چند ده ساله غرب می گوید : من ، فوریه در روسیه بودم ؛ ریاست آكادمی علوم این كشور می گفت مقالات علمی چاپ شده روسیه اخیراً از سطح تولیدات ایران كمتر شده است.

دیدگاه استون درباره تقاطع علمی ایران و روسیه در مقطع كنونی، جالب و حائز توجه به نظر می رسد . " جامعه علمی روسیه دچار افول شده ، اما جامعه علمی ایران رو به تعالی است.

این نشانه واقعاً خوبی است كه ایران با وجود تحریم ها، توانسته است به این جایگاه برسد."

از این خبرنگار امریكایی كه صرفا برجام را از زاویه علمی آن ارزیابی می كند درباره خصومت علنی جمهوری خواهان علیه توافق هسته ای و سند رسمی این حزب می پرسم كه برجام را صرفا سندی شخصی میان اوباما و شركایش دانسته و تهدید كرده اند كه این توافق برای رئیس جمهور بعدی امریكا الزام آور نیست.

دبیر بین المل نشریه ساینس می گوید : در فصل رقابت های انتخاباتی امریكا، بیانیه های سیاسی زیادی منتشر می شود كه صرفاً برای جلب آراست و در بلند مدت، هیچ معنی یا اهمیتی ندارد. البته جنجال تبلیغاتی زیادی وجود دارد كه بی اعتنایی به آن دشوار و واقعاً آزار دهنده است.

وی ابراز امیدواری می كند كه این موضع گیری جمهوری خواهان پس از انتخابات ریاست جمهوری كشورش محقق نشود زیرا 5+1 و ایران برای دستیابی به برجام تلاش زیادی كردند.

این خبرنگارامریكایی برجام را توافقی تاریخی می داند و تصریح می كند: واقعاً مایه شرمساری است كه این توافق، صرفاً به دلایل سیاسی، لغو شود اما باید منتظر باشیم و ببینیم روند تحولات بعد از برگزاری انتخابات امریكا چگونه است.

بدعهدی دولتمردان امریكایی به ویژه در اجرای تعهداتشان در برجام از دیگر پرسش های صریحم از این خبرنگار امریكایی بود . از او می پرسم چرا درحالی كه ایران همه تعهداتش را اجرا كرده است امریكا همچنان از اجرای تعهداتشان به ویژه در عرصه مالی و بانكی پیشگیری می كنند؟

استون می گوید : توافق هسته ای فقط میان ایران و امریكا نیست بلكه كشورهای مختلف را شامل می شود. گفتن اینكه كشوری بطور یكجانبه از توافق كنار بكشد، ساده است، اما وقتی شركای دیگری در این فرآیند دخیل و سهیم اند ، بسیار دشوار خواهد بود.

آنچه در فصل انتخابات می شنویم، جنبه تبلیغاتی و هیاهو دارد. اشخاص منطقی درك می كنند كه این توافق واقعاً برای همه كشورهای مرتبط و حتی دنیا اهمیت دارد زیرا واقعاً گشایش مهمی در روابط ایران و غرب بود و منطق نیز آن را تأیید می كند.

ما نمی توانیم آینده را پیش بینی كنیم و باید منتظر بمانیم تا ببینیم پس از انتخابات چه خواهد شد.

با وجود این، دانشمندان فعلاً می توانند در نشان دادن صداقت و اعتماد سازی میان ایران و غرب، نقش بسیار مهمی ایفا كنند. ما نیز باید پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری امریكا در حد امكان در این حوزه پیش برویم و دستاورد داشته باشیم.

استون به ایجاد كمیسیون مشترك مرتبط با برجام برای بررسی نگرانی های دوطرف در اجرای برجام اشاره می كند و می گوید : هنگام قضاوت درباره عملكرد دو طرف ، اگر هر طرف به تعهداتش عمل نكند ، چنین كاری می تواند نقض جدی توافق محسوب شود كه امیدوارم چنین نتیجه ای گرفته نشود.

او فروش 32 تن آب سنگین ایران به امریكا و عرضه پول آن را ایجاد خوش بینی به آینده می داند و نگاه خوش بیانه اش را به تداوم این ارتباط این گونه تكمیل می كند: می دانم كه این مبلغ پول در مقیاس بزرگ، ناچیز به شمار می رود اما مهم است كه این معامله صورت گرفت و تأیید شد. امیدوارم بتوانیم فعالیت را بر این مبنا ادامه و نشان دهیم كه دو كشور می توانند به شكل موفق با یكدیگر معامله تجاری داشته باشند.

به این خبرنگار امریكایی یادآور می شوم كه نیاز امریكا به آب سنگین مرغوب تولیدی ما سبب این معامله شده است و از او می پرسم چرا هیات حاكمه امریكا از خصومت های مستمرشان علیه ایران دست برنمی دارند ؟

استون با محافظه كاری پاسخ می دهد : جای بحثی نیست كه مشكلاتی وجود دارد. قبول دارم كه در معامله آب سنگین ، پولی كه پرداخت شد ، نسبتاً اندك بود. فقط می خواهم تأكید كنم زمانی كه مشاركت دانشمندان در مذاكرات هسته ای، سازوكارهای لازم برای همكاری دو كشور را ایجاد كرده است.

او معامله آب سنگین میان ایران و امریكا را موفقیت آمیز می داند و تاكید می كند: اگر بتوانیم همین معامله را مبنایی برای توسعه دیگر معامله ها قرار دهیم، خوب است و باید درپی همین باشیم. باید از موفقیت ها به عنوان مبنایی برای كاستن از پنجاه سال بی اعتمادی میان كشورهایمان استفاده كنیم تا فضایی مثبت بر پایه احترام و اعتماد دو جانبه ایجاد شود.

از این روزنامه نگار امریكایی خواستم به صراحت پاسخ دهد كه كدام طرف منشا بی اعتمادی دوجانبه است ؟

استون می گوید : من مورخ نیستم، اما قطعاً می توانم بگویم كه پنجاه سال، بی اعتمادی دو جانبه وجود داشته است. البته پنجاه سال در تاریخ بشریت، زمانی طولانی محسوب نمی شود و دوره نسبتاً كوتاهی است ؛ اینگونه نیست كه رنجش مردم كشورهایمان ، صدها سال پیشینه داشته باشد بلكه این نارضایتی ها از تحولات سیاسیِ اخیر سرچشمه می گیرد. بنابراین، فائق آمدن بر بی اعتمادی كه اخیراً ایجاد شده است در مقایسه با غلبه بر صدها سال بی اعتمادی ساده تر است به همین علت معتقدم اوضاع بهتر خواهد شد. من ، خوش بینم.

دبیر بین المل نشریه ساینس ، دلایل خوشبینی اش را این گونه تبیین می كند : بسیاری ایرانیان و ایرانی تبارهای مقیم امریكا كه جمعیت قابل توجهی دارند، اشتیاق خود را برای ایجاد روابط بهتر بین كشورهایمان نشان داده اند.

ما همچنین سنگ بناهایی داریم كه می تواند جای خوش بینی باشد. شخصاً در سفر به ایران، هرگز با خصومت روبرو نشدم. بسیاری از مردم ایران می دانند كه من روزنامه نگارِ امریكایی هستم اما نهایت مهمان نوازی را در حقم روا می دارند.

من نیز هر بار كه به ایران سفر می كنم از ملاقات و گفتگو با مردم ایران لذت می برم به همین علت باید خوش بین باشیم كه می توانیم بر این بی اعتمادی ها غلبه كنیم.

با یادآوری نقش نخبگان ایرانی در پیشرفت علمی و فناوری در جهان و حتی در مراكز علمی و صنعتی امریكا از ریچارد استون خواستم اگر بخواهد خطاب به دولتمردانش از آنان بخواهد دست از خصومت علیه ایران بردارند تا از ظرفیت های ایران به نفع جامعه جهانی استفاده شود چه خواهد گفت ؟ این گونه پاسخ می دهد: امریكا باید از فرصت پیش آمده برای همكاری با ایران در بسیاری از حوزه های علمی، استفاده كند.

این حوزه ها فقط بخش هسته ای را شامل نمی شود؛ به عنوان نمونه ایران در تحقیقات مربوط به سلول های بنیادین در پژوهشگاه رویان پیشرفت های فوق العاده ای داشته است.

نكات برجسته زیادی درعرصه های علمی ایران مانند احداث رصدخانه ستاره شناسی در نزدیك كاشان دیده می شود .

این روزنامه نگار امریكایی می گوید : این ، تحول مهمی است كه نه فقط امریكا، بلكه جوامع علمی همه كشورها و جامعه علمی جهانی باید از آن بهره بگیرند. دوست دارم شاهد آن باشم كه ایران به جامعه علمی جهانی ملحق شود.

امریكا می تواند یكی از شركای ایران در این زمینه باشد اما واقعیت آن است كه شركای بسیاری وجود دارند. ما باید از فرصت ایجاد شده بر اثر توافق هسته ای استفاده كنیم و در كوتاه ترین زمان ممكن تا جایی كه می توانیم، پیشرفت كنیم.

ریچارد استون در پایان این مصاحبه حدود 20 دقیقه ای از رسانه ملی بابت ایجاد فرصت این گفتگو تشكر می كند.