یكی از تعاریف احترام این است كه شما نگرش و باورتان بر این باشد كه به یك انسان دیگر آسیب نزنید و باخشم با او برخورد نكنید
پای سفره دل پا به سن گذاشته‌ها كه بنشینی بیشترشان بی برو برگرد از حرمت‌شكنی كوچك‌ترهای خانواده یك دو جین خاطره سر دل مانده دارند. بعضی‌های شان این برخورد ها را با بغض و اشك برای‌تان روی دایره می‌ریزند و بعضی‌های دیگر وامانده‌اند كه چه چیزی باعث شده بچه‌های امروزی كمتر احترام بزرگ‌تر ها را داشته باشند و تا مرز بی‌ملاحظه بودن نسبت به همه چیز پیش بروند. شاید كمی تلخ باشد اما دكتر فرحناز كیان ارثی متخصص روانشناسی كودك و نوجوان معتقد است متهم ردیف اول این ماجرا در بیشتر موارد برخوردهای نا به جای والدین در دراز مدت بوده است.
این روزها اطرافمان كودكان و نوجوانانی را می‌بینیم كه احترام كمی برای بزرگ‌تر از خودشان قائل‌اند یا شاید هم معنای احترام گذاشتن از دید آن‌ها با ما متفاوت است. بچه‌هایی كه دراز كردن پایشان جلوی بزرگ‌تر را عادی می‌دانند یا زمانی كه به آن‌ها اعتراض می‌كنید كه تلفن همراهشان را كنار بگذارند، بی‌توجه به حرف شما به كارشان ادامه می‌دهند؛ این‌ها طیف‌های خفیف بی‌احترامی است. در انتهای جدی‌تر این طیف، رفتارهایی مانند پرخاشگری كلامی و حتی فیزیكی، نادیده گرفتن قوانین و فریاد زدن و پرخاشگری قرار دارد. این رفتارها باعث شده تا این روزها والدین بسیاری گلایه كنند كه چرا زمان ما حرمت بزرگترها حفظ می‌شد اما اكنون حدومرزها برداشته‌شده و احترام به بزرگ‌تر كمرنگ‌تر شده است؟
دكتر فرحناز كیان ارثی، روانشناس كودك و نوجوان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه در گفت‌وگو با ایرنا، چرایی این مسئله را گستردگی معنای احترام می‌داند و معتقد است كه سخت‌گیری والدین برای احترام به بزرگترها در این دوره و زمانه نه‌تنها دیگر نتیجه‌بخش نیست بلكه نتیجه معكوسی خواهد داشت؛ این روانشناس كودك و نوجوان در ادامه به بررسی نقش والدین در فرزند پروری و ارائه راهكارهایی برای حفظ حرمت والدین توسط فرزندان می‌پردازد.
بچه‌ها از بدو تولد احترام به بزرگ‌تر را یاد می‌گیرند
كیان ارثی می‌گوید بچه‌ها از زمانی كه به دنیا می‌آیند خیلی از مفاهیم ازجمله احترام را یاد می‌گیرند: «خانواده، اولین محیط اجتماعی است كه كودك با آن روبه‌رو می‌شود. او از همان بدو تولد كه معیار مشخصی از بد و خوب ندارد، كم‌كم با رفتارهای خانواده و نحوه برخورد آن‌ها با یكدیگر آشنا می‌شود. اگر كودك از همان ابتدا احترام بزرگ‌تر به كوچك‌تر و كوچك‌تر به بزرگ‌تر را درك كند، خودبه‌خود احترام به اطرافیان در او نهادینه می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «اگرچه یادگیری احترام از همان بدو تولد مطرح است اما برخی از بچه‌ها در برخی از دوره‌های سنی نسبت به والدین بی‌حرمتی می‌كنند؛ مثلاً، در دوران نوجوانی بی‌احترامی به والدین رایج‌تر است چون بچه‌ها در این سن درگیر تفرد یا فردیت یافتگی هستند و تلاش می‌كنند كه از والدین خود فاصله گرفته و مستقل شوند.»
این روانشناس كودك و نوجوان تأكید می‌كند: «بی‌احترامی یا احترام یك جاده یك‌طرفه نیست كه لازم باشد بچه‌ها حتماً به والدینشان احترام بگذارند، این جاده كاملاً دوسویه و برابر است و والدین برای دریافت احترام از طرف فرزندانشان لازم است در ابتدا خودشان به آن‌ها احترام بگذارند تا احترام متقابل را دریافت كنند.»
معنای احترام در فرزندپروری
در گذشته، احترام به بزرگ‌تر بیشتر در تعابیر جزئی‌تر خلاصه می‌شد؛ مثل دراز نكردن پا جلوی بزرگ‌تر، ازدواج نكردن زودتر از خواهر یا برادر بزرگ‌تر، قبل از بزرگترها حاضر نشدن سر سفره غذا و... اما از دید نسل امروزی، معنای احترام به بزرگ‌تر تغییر كرده است؛ دكتر كیان ارثی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «والدین ابتدا باید در مورد كلمه احترام آگاهی داشته باشند و بدانند كه احترام چه معنایی دارد؛ خیلی از افراد تصور می‌كنند كه احترام به معنای دراز نكردن پا جلوی بزرگ‌تر و استفاده نكردن از كلمات نامناسب در حضور بزرگترها است؛ این نمونه‌ها اگرچه سمبل و شاخصه‌های احترام بچه‌ها به والدین از قدیم‌الأیام بوده اما مسئله اینجاست كه احترام دامنه بسیار گسترده‌ای دارد.»
او ادامه می‌دهد: «یكی از تعاریف احترام این است كه شما نگرش و باورتان بر این باشد كه به یك انسان دیگر آسیب نزنید و باخشم با او برخورد نكنید؛ البته این تعریف می‌تواند گسترده‌تر باشد یعنی علاوه بر آسیب رساندن و پرخاشگری كردن، نادیده گرفته شدن حقوق بچه‌ها یا حقوق والدین نیز می‌تواند مصداق بی‌احترامی باشد.»
این روانشناس می‌گوید: «در تعریف دیگری از احترام، به ارزش قائل شدن ویژگی‌ها، دانش و مهارت‌های یك فرد اشاره‌شده است اما تعریف مدنظر ما از احترام در فرزند پروری این است كه حقوق طرف مقابل نادیده گرفته نشود، به او آسیب نزنیم و صرفاً از منظر ادب نگاه نكنیم.»
كیان ارثی توصیه می‌كند: «برای احترام مصداق تعریف كنید؛ یعنی از خودتان سؤال كنید كه اگر قرار باشد یك نفر به شما احترام بگذارد، انتظار دارید چه رفتارهایی نسبت به شما داشته باشد؟! انجام این كار و مشخص كردن رفتارهای مشخص، یكی از دقیق‌ترین حالت‌های ممكن برای مصداق احترام است اما در متون فرزند پروری، احترام به معنای رعایت حقوق فردی بدون قضاوت و سوءگیری است؛ قضاوت یعنی برای تفاوت‌های فردی احترام قائل شویم. مثلاً اگر زمان خواب‌وبیداری، علایق و نگاه فرزند من به دنیا متفاوت است، من بتوانم برای این تفاوت‌ها در ابعاد و چارچوبی كه ارزش‌های خانواده حفظ شود، احترام قائل شوم.»
روش‌های آموزش احترام به بزرگ‌تر توسط والدین
به عقیده كیان ارثی، تعامل والدین با یكدیگر مهم‌ترین الگوی احترام برای بچه‌ها است: «الگوپذیری در ذات كودكان نهفته است؛ بنابراین، یكی از بزرگ‌ترین مسئولیت والدین این است كه الگوی خوبی برای فرزندانشان باشند و رفتار درست و سازنده‌ای را در برابر دیدگان كودك به نمایش بگذارند زیرا كودكان به‌خصوص در 5 سال اول زندگی، هر چیزی را كه در بزرگ‌سالان به‌خصوص والدینشان می‌بینند، تقلید می‌كنند.»
كیان ارثی بابیان اینكه یكی دیگر از مؤلفه‌های احترام، درست شنیده شدن است، می‌گوید: «بچه‌هایی كه احساس می‌كنند در خانواده حرف‌هایشان شنیده می‌شود، كسی با آن‌ها صحبت می‌كند و به آن‌ها در موضوعات مختلف حق انتخاب داده می‌شود، این بچه‌ها احساس مورداحترام واقع‌شدن رادارند؛ بنابراین، اگر والدین به بچه‌ها یاد دهند و با آن‌ها به این شیوه برخورد كنند، این اصول رفتاری باعث یادگیری احترام از سوی كودكان و نوجوانان می‌شود.»
چه رفتارهایی از جانب والدین باعث حرمت‌شكنی فرزندان می‌شود؟
برخی والدین گلایه می‌كنند كه فرزندشان پرخاشگری می‌كند، حرمت آن‌ها را حفظ نمی‌كند و با صدای بلند با آن‌ها صحبت می‌كند؛ دكتر كیان ارثی ریشه این بی‌ادبی و حرمت‌شكنی فرزندان را سبك فرزند پروری نادرست و رایج از طرف والدین می‌داند و توضیح می‌دهد: «یك دسته والدین، والدین آسان‌گیر هستند یعنی والدینی كه از ابتدا كودك را در مقام بالاتری قرار می‌دهند و معتقدند كه همه‌چیز باید به نفع فرزند باشد؛ این دسته از والدین محدودیت گذاری و آموزش اصول تربیتی و رفتاری را در خصوص فرزندشان اعمال نمی‌كنند و اعتقادشان بر این است كه بچه باید راحت باشد!؛ این بچه‌ها، با ورود به دوران نوجوانی اگر والدین مثل قبل در مقام خدمت‌رسانی نباشند، شروع به بی‌احترامی می‌كنند.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «یك دسته دیگر از والدین، والدین سخت‌گیر هستند؛ والدینی كه تأكیددارند در جایگاه بالاتری قرار دارند و احترام را جاده یك‌طرفه می‌دانند. این والدین اغلب به دلایل مختلف فرزندشان را سرزنش، تحقیر و مقایسه می‌كنند؛ فرزندان این دسته از والدین هم به‌محض ورود به گروه‌های سنی بالاتر، خشمی كه با مقایسه، تحقیر و نادیده گرفته شدن تجربه كردند را نسبت به والدینشان نشان می‌دهند.»
كیان ارثی تأكید می‌كند: «سخت‌گیری والدین شاید در دهه‌های قبل نتیجه‌بخش بود اما به تمام دلایل مختلف بافتی و فرهنگی در چند دهه اخیر فرزند پروری، این روش دیگر تأثیرگذار نیست و برخلاف گذشته ما امروزه شاهدیم كه در خانواده‌های سخت‌گیر، بچه‌ها اگر هم به‌صورت مستقیم بی‌احترامی نكنند، به شیوه‌های غیرمستقیم مثل درس نخواندن، عدم رسیدگی به كارهای شخصی، عدم مسئولیت‌پذیری و... نارضایتی خودشان را از احترامی كه ندیده‌اند، نشان خواهند داد.»
راهكارهایی برای حفظ حرمت والدین توسط كودكان و نوجوانان
كیان ارثی می‌گوید بهترین راهكار برای حفظ حرمت والدین توسط فرزندان این است كه احترام را به شكل افقی ببینیم نه عمودی: «به‌جای آنكه یك نفر به‌عنوان والد بالا قرار بگیرد و فرزندان به آن‌ها احترام بگذارند، والد و فرزند باید در یك خط افقی قرار بگیرند؛ اگرچه سن این دو متفاوت است اما هركدام حقوقی دارند.»
او ادامه می‌دهد: «برای آنكه خانواده به شیوه سالمی پیش رود به‌جای آنكه این‌گونه نگاه كنیم كه بچه‌ها چطور به والدین احترام بگذارند، باید بگوییم كه افراد چطور به یكدیگر احترام متقابل بگذارند؛ لذا این مسئله را باید در نظر داشت كه اگر من و فرزندم بخواهیم نسبت به هم احترام بگذاریم، هر دو چه انتظاراتی از هم داریم.»
كیان ارثی در پایان تأكید می‌كند: «زمانی احترام بین والد و فرزند حاكم می‌شود كه ما یك درك بازنویسی شده‌ای از احترام ارائه كنیم و به خانواده‌ها بگوییم كه احترام یعنی درست گفت‌وگو كردن، حق انتخاب دادن، قضاوت نكردن، درست شنیده شدن و...؛ زمانی كه درك ما نسبت به كلمه احترام تغییر كند، در این صورت می‌توانیم از رسانه‌ها، مدرسه و والدین برای جا انداختن و آموزش مقوله احترام استفاده كنیم.»
