دولت‌ها با تشكیل نیروی دریایی از آن به عنوان ابزار اعمال سیاست و نفوذ در خارج از مرزهای سرزمینی استفاده كرده‌اند. نخستین وظیفه و مأموریت نیروهای دریایی، «واپایش تجارت دریایی از طریق حكمرانی بر دریا» است.
به گزارش رادیو پیام از ایرنا، با نگاهی به تاریخ می‌توان دریافت كه دولت‌ها با تشكیل نیروی دریایی از آن به عنوان ابزار اعمال سیاست و نفوذ در خارج از مرزهای سرزمینی استفاده نموده‌اند. نخستین وظیفه و مأموریت نیروهای دریایی، «واپایش تجارت دریایی از طریق حكمرانی بر دریا» است. در واقع علت ظهور و سقوط امپراطوری‌ها و قدرت‌های بزرگ، در واپایش یا عدم واپایش بر دریاست. واقع مطلب آن است كه اگر كشورهایی مانند پرتغال، هلند و انگلستان كه جمعیت، منابع و جغرافیای محدودی دارند و به موفقیت دست یافته‌اند، تنها به دلیل قدرت دریایی آنها بوده‌است.
در حقیقت تنها برخورداری از قدرت دریایی است كه می‌تواند توضیح دهد چگونه كشور كوچكی مانند بریتانیا كه نیروی زمینی ضعیفی داشت، توانست امپراطوری بزرگی ایجاد كرده و به هر نقطه‌ای كه مایل بود، قدرت خود را اعمال نماید. در رابطه با منزلت و جایگاه ارزنده و استراتژی نیروی دریایی، «تیل» (1) از صاحب‌نظران برجسته مباحث نیروی دریایی معتقد است كه سلطه بریتانیا بر جهان بر مبنای برتری جمعیتی یا اندازه فعالیت تجاری آن نبود، بلكه به دلیل قدرت و برتری دریایی بوده است. دیپلماسی شناورهای توپ‌دار، تجلی بارز استفاده از نیروی دریایی برای اعمال قدرت است.
اشاره به این نكته جالب است كه نیروی دریایی در برخی از كشورها از جمله آمریكا دارای چنان اهمیتی است كه می‌توان آن را وزارت دفاع دوم این كشور دانست. امروزه نیروی دریایی بیشتر در سه عرصه دیپلماتیك، پاسبانی و نظامی فعالیت می‌كند.
موقعیت دریایی ایران به گونه‌ای است كه یك نیروی دریایی بسیار كارآمد را می‌طلبد تا بتواند به یك قدرت دریایی تبدیل گردد و بر پایه آن از منافع ملی خود دفاع نماید. تضعیف نیروی دریایی یا وجود یك نیروی دریایی ناكارآمد می‌تواند پیامدهای امنیتی ناگواری را به همراه داشته باشد و نتواند از این موقعیت دریایی بسیار مناسب در راستای تقویت قدرت دریایی خود استفاده نماید. براساس این واقعیت‌های ژئوپولیتیكی خلیج فارس و تنگه هرمز است كه ایران باید در پی توسعه نیروی دریایی خود باشد.
وجود این نیروی دریایی نه تنها می‌تواند مدافع منافع ملی ایران در خلیج فارس باشد، بلكه می‌تواند زمینه خیزش ایران برای تبدیل شدن به یك قدرت دریایی برتر را فراهم آورد. چرا كه بسترهای جغرافیایی ایران در این زمینه كاملاً فراهم است و نیازمند اراده ملی و سیاسی برای شكل‌گیری این مهم است. حضور ناوهای خودی در كشورهای خارجی بیانگر قـدرت دریـایی كشـور صـاحب پرچم است و می‌تواند این ایده را به ملت آن كشور القا نماید كه چنین قـدرتی وجـود دارد. در این حالت هیچ تهدید نظامی وجود ندارد و ناوهای حضور یافتـه بـه عنـوان سـفیران كشـور خود عمل می‌نمایند.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) كه امروزه از آن به عنوان نیروی دریایی راهبردی یاد می‌شود به عنوان یكی از چهار نیروی زیرمجموعه ارتش، علاوه بر حراست و حفاظت از مرزهای آبی جمهوری اسلامی ایران، مأموریت حفاظت از منافع جمهوری اسلامی ایران را نیز در دریاها و آب‌های بین‌المللی برعهده دارد.
این نیرو در راستای انجام وظایف و تحقق اهداف خود، مأموریت‌های دریانوردی را در سطح اقیانوسی از سال 1388 و با هدف مقابله با دزدی‌های دریایی در خلیج عدن و با طی مسافت 3 هزار كیلومتری به این منطقه آغاز كرد و پس از آن تا امروز در بازه‌های زمانی مشخص، ناوگروهای رزمی ارتش به منطقه خلیج عدن و دریای سرخ، اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس اعزام می‌شوند. حضور این ناوگروه‌ها به همراه تعدادی از تكاوران دریایی این نیرو، بارها به درگیری با این دزدان دریایی و نجات شناورهای ایرانی و خارجی انجامیده است.
در سال‌های گذشته، ناوگروه 75 نیروی دریایی ارتش متشكل از ناوهای سهند و مكران با حضور در بندر سنت‌پترزبورگ روسیه و طی مسافت 45 هزار كیلومتری، بزرگترین دریانوردی نظامی تاریخ كشور را رقم زد و در حال حاضر ناوگروه 86 متشكل از ناوشكن دنا و ناوبندر مكران در راستای اجرای مأموریت 360 درجه‌ای خود به دور كره زمین در حال شكستن این ركورد است و انتظار می‌رود بتواند مسافت طی‌شده توسط ناوگروه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران را به میزان چشمگیری ارتقا بخشد.
مبانی نظری:
قدرت دریایی(2)
قدرت دریایی، مجموعه‌ای از قابلیت‌های وابسته به دریاست كه بتواند واپایش (كنترل) آب‌ها و منابع حیاتی در دریا را در اختیار داشته و از دسترسی دشمن به آنها جلوگیری نماید. هدف سیادت دریایی، واپایش بر دریا بوده و قدرت نیز ابزار این واپایش می‌باشد. قدرت دریایی دارای سه مؤلفه عمده است: اول: ناوگان كه به مجموعه یگان‌های رزمی، پشتیبانی رزمی، پروازی و عوامل پشتیبانی‌كننده و وابسته به دریا اطلاق می‌شود. دوم: موقعیت راهبردی دریایی. سوم: انگیزه كه این مؤلفه شامل عوامل فرهنگی، اعتقادی، سیاسی، روانی و... می‌شود.
قدرت دریایی تنها بعدی از قدرت ملی كشورها است كه به دارنده آن امكان تحرك حقوقی، قانونی و حضور فیزیكی در تمامی نقاط دنیا را می‌دهد. قدرت دریایی از ابعاد جغرافیایی- سرزمینی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دیپلماتیك و نظامی شكل یافته است.
ریچارد هاردینگ(3)، در كتاب قدرت دریایی و نبرد دریایی (1830-1650) می‌نویسد: «قدرت دریایی به لحاظ تاریخی به تعدادی عناصر مرتبط، هم در داخل و هم در خارج نیروی دریایی بستگی دارد. توان واقعی قدرت دریایی به سرمایه‌گذاری، توانمندی مدیریت مركزی، كمیت و كیفیت منابع دریایی واقعی، شناورها، ملوانان و افسران، زیرساخت‌های دریایی، وضعیت سیاسی و تصمیم‌گیری در حوزه دریا بستگی دارد».
مأموریت ناوگروه 86
«نیروی دریایی امروز در بسیاری از نقاط عالم و در كشور ما یك نیروی راهبردی است؛ به چشم یك نیروی راهبردی به نیروی دریایی باید نگریسته شود». این سخن فرمانده معظم كل قوا درباره نیروی دریایی ارتش را باید سرآغاز تحول در این نیرو دانست. یكی از ملزومات راهبردی شدن نیروی دریایی ارتش حضور در مناطق مختلف جهان و برافراشته كردن پرچم جمهوری اسلامی ایران در نقاط مختلف جهان است. علاوه بر آن، نیروی دریایی ارتش با تشكیل سه فرماندهی اقیانوسی در اقیانوس‌های هند، آرام و اطلس در پی آن است تا فعالیت و حضور خود را با هدف صیانت از منافع كشور در پهنه آب‌های جهان گسترش دهد.
مأموریت ناوگروه 86، ملقب به ناوگروه 360، گشت‌زنی در آب‌های دوردست و حراست از خطوط مواصلاتی تجاری ایران در دریاهای آزاد و بین‌المللی می‌باشد كه از اوایل مهرماه 1401 آغاز شده و همچنان در جریان است. ناوگروه 86 نیروی دریایی ارتش نخستین ناوگروهی است كه طبق برنامه‌ریزی قرار است یك‌بار دور كره زمین را گردش كند. در این مأموریت، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از ناوهای بومی خود به نام‌های ناوشكن دنا و ناوبندر مكران بهره می‌برد.
كشور ایران در سال‌های گذشته قدرت روز افزون خود را در حوزه‌های نظامی و تجاری به رخ جهانیان كشانده است. بسیاری از این دستاوردها حاصل توان فنی بومی كشور و با كمترین اتكا به خارج انجام شده ایران، در ساخت كشتی‌های تجاری و ناوهای جنگی است و موجب شده تا با انجام مأموریت‌های طولانی مدت، هر روز عرصه تازه‌ای را به نمایش بگذارد.
ناوشكن دنا با شماره بدنه 75، چهارمین محصول از شناورهای كلاس موج است كه توسط نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران طراحی و ساخته شد. این ناو در خرداد ماه سال 1400 به ناوگان نیروی دریایی ارتش در بندرعباس پیوست و به تسلیحات مختلفی مانند موشك‌های كروز ضدكشتی، اژدر و توپ دریایی مجهز است.
«ناو بندر» پایگاه دریایی متحرك و چند منظوره است كه طیف گسترده‌ای از نیازهای عملیاتی و اطلاعاتی در حوزه الكترونیكی، پهپادی، موشكی و بالگردی را تأمین كرده و با قابلیت ماندگاری طولانی‌مدت در دریاها و اقیانوس‌ها، انواع ناوها و شناورها را پشتیبانی می‌كند.
ناوبندر مكران، یك جزیره متحرك 121هزار تنی است كه نیروی دریایی ارتش آن را با تغییر كاربری یك نفتكش به یكی از بزرگترین ناوبندرهای بالگردنشین تبدیل كرده است. این ناوبندر كه در زمان حاضر بزرگترین شناور نظامی كشور است، در سال 1399 به نیروی دریایی ارتش الحاق شد و وظیفه پشتیبانی از ناوهای رزمی نیروی دریایی را به‌عهده دارد. مكران قادر است همزمان 5 بالگرد را روی عرشه خود جای دهد. درمیان تمام كشورهای جهان، تنها سه كشور امریكا، چین و ایران دارای ناوبندر هستند.
ناوگروه 86 در راستای اجرای مأموریت خود به دور دنیا از چندین بندر مهم بازدید كرده است. این ناوگروه با عبور از شمال اقیانوس هند و تنگه مالاكا، در 22 آبان‌ماه با حضور در بندر جاكارتا مورد استقبال رسمی مقامات لشكری كشور اندونزی قرار گرفت. در این مراسم آیین‌های بومی كشور اندونزی به اجرا درآمد و در پایان هدایایی به رسم یادبود میان مقامات نیروی دریایی ارتش ایران و اندونزی تبادل شد. همچنین فرمانده پایگاه سوم دریایی نیروی دریایی اندونزی، دریادار عمر فاروق، با همراهی جمعی از فرماندهان نیروی دریایی این كشور با حضور در ناوشكن تمام ایرانی دنا، ساخت این شناور پیشرفته بومی توسط متخصصین جوان ایران اسلامی را مورد تحسین قرار دادند.
هشتم اسفند 1401 منابع بین‌المللی خبر دادند ناوگروه 86 نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در بندر ریودوژانیرو پهلو گرفته است. بدین ترتیب اعضای این ناوگروه، تبدیل به نخستین كشتی‌های نظامی ایرانی شدند كه در طول تاریخ كشورمان موفق به سفر به قاره آمریكا شده‌اند.
ناوگروه 86 با عبور از سواحل استرالیا وارد اقیانوس آرام شده و مسیر خود را به‌سمت كانال پاناما ادامه داده است. بنا به اخبار منتشر شده، مقامات دولت جو بایدن تلاش نمودند با فشار بر دولت برزیل آن را وادار به عدم صدور مجوز برای پهلوگیری ناوهای ایرانی كنند. اما با وجود همه این فشارها و تهدیدها، دولت برزیل اجازه پهلوگیری به ناوگروه 86 نداجا را در ساحل ریودوژانیرو صادر كرده است و این به روشنی نشان می‌دهد كه آمریكا در عرصه بین‌الملل اقتدار سابق خود را از دست داده است و مقامات سایر كشورها از دولت آمریكا حرف‌شنوی ندارند.
ناوگروه یادشده پس از آن كه در اسفند سال گذشته موفق شد علی‌رغم تهدیدهای ایالات متحده آمریكا علیه دولت برزیل جهت ممانعت از لنگر انداختن ناوهای جنگی ایران در ریودوژانیرو، در بندر مورد اشاره پهلو بگیرد، حركت خود را به سمت ناوگروه 86 نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، جمعه 11 فروردین 1402، در مسیر بازگشت به كشورمان، در بندر كیپ‌تاون آفریقای جنوبی پهلو گرفت و مورد استقبال سفیر كشورمان و نماینده نیروی دریایی و مقامات آفریقایی قرار گفت.
این ناوگروه 86 شعار «ما می‌توانیم» را تحقق بخشید و توانایی ایرانیان در حوزه دریانوردی را به جهانیان ثابت كرد زیرا معدود كشورهایی هستند كه توانسته‌اند چنین مسافتی را طی كنند.
مأموریت این ناوگروه همان‌طور كه انتظار می‌رفت باعث عصبانیت دشمنان و بدخواهان ملت ایران شده و تلاش نموده‌اند با برخی سنگ‌اندازی‌ها مانع انجام صحیح مأموریت نیروی دریایی ارتش شوند.
بحث و نتیجه‌گیری:
نیروی دریایی جایگاه راهبردی و اثرگذاری در تقویت قدرت نظامی، صیانت از منافع ملی و دستیابی به اهداف دفاعی دارد و كشور را در دستیابی به یك سیاست دفاعی موفق و كارآمد یاری خواهد كرد. یكی از عناصر قدرت در جهان حضور نیروی دریایی كشورها در آب‌های جهانی است، حقوق بین‌الملل، آزادی دریاها را به رسمیت شناخته است. معنای این حرف آن است كه هر دولتی می‌تواند برای توسعه اهداف صنعتی، تجاری و حتی نظامی و دفاعی خود بدون دخالت در حریم حاكمیت دولت‌های دیگر از دریا استفاده كند.
حضور در دریاها می‌تواند علاوه بر گسترش دیپلماسی و تحكیم روابط با كشورهای دوست در سطح جهان، نقش مهمی هم در توسعه راهبرد دریامحور جمهوری اسلامی ایران باشد. به استناد قوانین بین‌المللی دریانوردی، شناورهای نظامی هر كشور، خاك آن كشور محسوب می‌شوند، حضور این شناورها در هر نقطه‌ای از جهان همانند جزیره‌ای متحرك، نمایانگر اراده كشورها است. مسیر 360 درجه‌ای كه ناوگروه 86 برای خود انتخاب كرده، مسیری است كه تاكنون در تاریخ دریانوردی نظامی ایران سابقه نداشته و این برای اولین بار است كه چنین مسیری انتخاب و طی می‌شود.
این اقدام، چون بدون كمك اطلاعاتی و لجستیكی سایر كشورها و با استفاده از دو شناور ساخت ایران در حال انجام است، برای دیگر كشورها این پیام را دارد كه چنانچه دشمنان، ایران را مورد تحریم‌های همه‌جانبه هم قرار دهند، باز هم نمی‌توانند حركت رو به جلوی كشورمان را متوقف كنند. از طرفی این اقدام، باعث افزایش عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران در دریا و اقیانوس شده و دلایل تأكید رهبر انقلاب را بر استفاده از مزیت برخورداری از دریا و همچنین افزایش توان نیروی دریایی مشخص می‌سازد، اقدامی كه توان صنعت ایران در حوزه ساخت تجهیزات دریایی را به رخ جهانیان كشیده و از طرفی نیروی متخصص جمهوری اسلامی ایران را چه در ساخت و چه در بهره‌برداری از این امكانات به دنیا شناسانده است. ناوگروه 86 نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تا امروز ركورددار طولانی‌ترین دریانوردی تاریخ ایران است.
*ناصر دادیار كارشناسی ارشد مدیریت دریایی
*علیرضا پژوهان كارشناسی ارشد معماری كشتی
* سهراب مجدفر كارشناسی ارشد معماری كشتی
