هوای كلافه كننده و گرم تابستان، ضرورت پرهیز ازبرخی كارها و فعالیتهای روزانه و استفاده از برخی مواد غذایی را مورد توجه و تاكید قرار می‌دهد كه در این گزارش شما را با این توصیه‌های كلیدی برای فرار از گرمازدگی آشنا می‌كنیم.
این روزها درجه حرارت هوا بالا رفته و گرمای سوزان هوا بسیار آزارد دهنده شده است.مردم در رفت و آمد روزانه خود سعی دارند به طرق مختلف خود را خنك نگه دارند اما گاهی اوقات شدت دمای هوا آنقدر بالا می‌رود كه فرد را مستاصل كرده و كلافگی و بی حالی و... فرد را در بر می‌گیرد.گرمای هوا به حدی رسیده است كه دولت روزهای چهارشنبه و پنج شنبه هفته جاری را تعطیل اعلام كرده است.
گرما زدگی نتیجه كاهش شدید آب بدن و در نتیجه بروز شوك به بدن شده و فرد گرما زده را در شرایط نامطلوب جسمی قرار می‌دهد؛ او كلافه شده و بیحالی، گیجی، كوفتگی و استرس و ... از جمله عوارض بروز گرما زدگی است. هنگامی كه گرما زده می‌شویم مهمترین اقدام رساندن خود به محل خنك است؛ ضمن اینكه مصرف مایعات به ویژه آب بسیار مورد تاكید قرار دارد.
برخی گروههای سنی مثل كودكان و سالمندان در شرایط بروز گرما زدگی آسیب جدی تری می‌بینند و در نتیجه باید این دو گروه سنی مراقبت و دقت بیشتری برای جلوگیری از دچار شدن به گرما زدگی داشته باشند.
علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به نوسانات دمای هوا در روزهای اخیر در تهران، گفت: این نوسانات باعث اختلال در شكل گیری فرایند سازگاری بدن همشهریان از نظر سوخت و ساز با گرما شده است.
زالی بیشترین قربانیان گرمازدگی را مربوط به اوایل تابستان هر سال عنوان كرد كه هنوز بدن افراد سازگاری لازم با تغییرات گرما را پیدا نكرده و افزود: امسال به دلیل مواج بودن دمای هوا در تهران و سایر شهرها عملا بدن افراد فرصت سازگاری فیزیولوژیك پیدا نكرده است؛بنابراین افزایش دما باعث آثار زیانباری بر سلامت افراد می‌شود.
وی با اشاره به نتایج تحقیقات بیشترین آثار و عوارض زیانبار گرما بر سلامت افراد را مربوط به دمای40 تا 50 درجه دانست و به تبیین برخی آثار زیانبار گرما بر سلامت جسم و‌روان افراد پرداخت.
به گفته زالی در حالت عادی بدن افراد برای مقابله و سازگاری با گرما از چند روش تعدیلی استفاده می كند كه این روشها در كوتاه مدت خوب هستند اما در درازمدت به سلامت فرد آسیب می رساند.
رئیس دانشگاه سیستم تشعشعی بدن را یكی از روشهای تعدیل گرما برشمرد كه از طریق شبكه مویرگی خون بیشتری را به پوست هدایت می كند تا از این طریق گرمای اضافه دفع شود.
به گفته وی كمبود خون رسانی به ارگان‌های مهم بدن مثل مغز و قلب، وارد شدن فشار به قلب به دلیل افزایش پمپاژ خون به سمت پوست از جمله عوارض این روش است به همین دلیل افراد دارای سابقه بیماری های قلبی نظیر ایسكمیك یا نارسایی عضله قلب در گرما دچار مشكل می شوند.
گیجی، تشنج، تهوع، استفراغ، تورم در مچ پا و عضلات، نفخ شكم، اریتمی قلبی، نوسان فشارخون از علایم حمله گرمازدگی است
وی بیماران قلبی عروقی را از جمله گروههای آسیب پذیر در گرما برشمرد و توصیه كرد این گروه در گرمای شدید در منزل مانده و فعالیتهای اجتماعی خود را به حداقل برسانند.
زالی تعریق را از دیگر مكانیسمهای سازگاری بدن برای مقابله با گرما عنوان كرد و افزود: تعریق باعث كاهش آب و املاح بدن از جمله پتاسیم می شود و عوارض زیانباری را به دنبال دارد.
رئیس دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی پرخاشگری و تغییر خلق و خو، كاهش قدرت قضاوت ، كاهش دقت، عود یا تشدید برخی از بیماریهای روانی، بیقراری، اضطراب، اختلال در سیكل خواب و عدم آرامش و ... را از جمله عوارض گرما بر سلامت روان برشمرد.
وی حمله گرمازدگی یا استروك حرارتی را از عوارض شدید گرما برشمرد كه در صورت عدم درمان به موقع حتی منجر به مرگ فرد می شود.
به گفته وی گیجی، تشنج، تهوع، استفراغ، تورم در مچ پا و عضلات، نفخ شكم، اریتمی قلبی، نوسان فشارخون از علایم حمله گرمازدگی است كه درصورت عدم درمان منجر به شوك و مرگ می شود. البته در گرمازدگی خفیف علایمی نظیر خستگی، اختلال تمركز و قضاوت، سرگیجه، تهوع و استفراغ و‌كاهش فشارخون مشاهده می شود كه می تواند همراه با دردهای عضلانی و شكمی به دلیل كمبود پتاسیم و تجمع اسیدلاكتیك باشد.
برخی از بیماری‌ها نظیر سالك و مالاریا و وبا در فصل گرما افزایش می‌یابد كه باید به آنها توجه شود
رئیس دانشگاه قدرت مقابله با گرما را در بیماران قلبی عروقی، افراد بالای 65 سال و كودكان زیر 5 سال ضعیف برشمرد و آنان را از گروههای اسیب پذیر عنوان كرد .
به گفته وی مادران باردار نیز از دیگر گروه های در معرض خطر هستند كه گرما باعث افزایش خطر سقط و مسمومیت حاملگی در آنها می شودو براساس نتایج تحقیقات از دیگر گروههای پرخطر به بیمارانی اشاره كرد كه داروهای فشارخون، مدر و قلبی عروقی مصرف می كنند. این گروه در گرما دچار كم آبی شده و در نتیجه آثار زیانبار گرما را تجربه می‌كنند.
زالی بر ضرورت تغییر در قوانین محل كار، تعطیلی در صورت لزوم،كاهش ساعت كار، دوركاری برای گروههای در معرض خطر تاكید كرد و یادآور شد:برخی از بیماری‌ها نظیر سالك و مالاریا و وبا در فصل گرما افزایش می‌یابد كه باید به آنها توجه شود.
وی با اشاره به آثار واكاوی تاریخی،گفت: این آثار نشان می‌دهد كه زمین بیش از 23000 سال گرمای تابستان را تجربه كرده و براساس نتایج مطالعات 55 درصد زندگی‌های از دست رفته بشر در طول این سالها مربوط به آثار زیانبار گرما بوده است .
رئیس دانشگاه بر ضرورت تدوین یك پروتكل ملی برای مقابله با آثار زیانبار گرما تاكید كرد؛ زیرا فرایند افزایش دما در سالهای اتی نیز ادامه خواهد یافت.
وی با اشاره به تغییرات آب و هوایی در خاورمیانه، گفت: پیش بینی می شود در این منطقه به ویژه ایران در دهه‌های آتی به طور میانگین شاهد افزایش دمای 2/6 سانتیگرادی باشیم. همچنین در اواخر قرن 21 در منطقه جنوب شرقی فلات آناتولی و ساحل مدیترانه كه مربوط به تركیه و ایران می‌شود بیشترین آثار زیانبار گرما را تجربه خواهیم كرد.
توصیه‌های مهم برای كاهش اثرات زیانبار گرما
در گرمای شدید افراد مبتلا به بیماریهای زمینه ای حتی‌المقدور در منزل مانده و از تردد بی مورد در ساعات گرما پرهیز كنند.
از البسه خنك استفاده كنید.
از غذاهای سرد و آب زیاد و سالاد استفاده كنید.
از نوشیدن حاوی كافئین اجتناب كنید.
از مصرف بی رویه قهوه و نسكافه پرهیز كنید.
در صورت ضرورت خروج از منزل سعی كنید در ساعاتی بیرون بروید كه تشعشعات نور خورشید كمتر و هوا خنك‌تر است.
هنگام خروج از منزل در سایه حركت كنید و از كرم ضدآفتاب و كلاه استفاده كنید.
از فعالیتهای بدنی شدید در ساعت گرم و زیر نور خورشید اجتناب كنید.
مصرف آب و نوشیدنی‌های خنك و گرفتن دوش آب سرد كمك كننده است.
در منزل سعی كنید لباس نخی و گشاد بپوشید.
افراد دارای بیماریهای زمینه‌ای،كودكان، افراد بالای 65سال و كسانی كه سابقا در مناطق سردسیر زندگی می‌كردند بیشتر در معرض خطر گرمازدگی هستند و باید احتیاط كنند.
محسن شتی،رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی گفت: سالمندان به دلیل تغییراتی كه در فیزیولوژی بدن آنها رخ می‌دهد و همچنین كاهش توانایی آنها در تنظیم دمای بدن، بیشتر در معرض خطر گرمازدگی قرار دارند.
وی افزود: گرمازدگی یا هیپرترمی (Heatstroke) یك وضعیت جدی و بالقوه مخاطره آفرین است كه ناشی از تماس بدن با دماهای بسیار بالا و ناتوانی بدن در تنظیم دمای خود است. در گرمازدگی، دمای بدن به طور غیرطبیعی بالا می‌رود و نمی‌تواند به طور مؤثر تنظیم شود. این امر ممكن است منجر به آسیب جدی به اعضا و سیستم‌های مختلف بدن شود و در برخی موارد حتی ممكن است منجر به مرگ شود.
عوامل ناتوانی سالمندان در مقابل گرمازدگی
وی كاهش توانایی تنظیم دمای بدن، كاهش ظرفیت تعریق، بیماری های مزمن، مصرف برخی داروها و از دست دادن احساس تشنگی را برخی از عوامل افزایش آسیب ناشی از گرما در سالمندان برشمرد و گفت: با پیشرفت سن، توانایی بدن در تنظیم دمای داخلی كاهش می‌یابد. این به معنای آن است كه بدن سالمندان نسبت به تغییرات دما كمتر واكنش نشان داده و نمی‌تواند به طور كامل به تنظیم دمای بدن در مقابل شرایط گرما واكنش نشان دهد.
رئیس اداره سالمندان وزارت بهداشت افزود: با سالمند شدن، تعداد غده‌های عرق در پوست كاهش می‌یابد و تولید عرق كمتر می‌شود. این امر باعث كاهش توانایی بدن در خنك شدن و جذب حرارت اضافی می‌شود.
محسن شتی با اشاره به نقش بیماریهای مزمن در كاهش توانایی تنظیم دمای بدن در سالمندان، ادامه داد: برخی از بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی، كلیوی، تنفسی و دیابت، توانایی بدن در مقابله با شرایط گرمای بالا را كاهش می‌دهند. این بیماری‌ها می‌توانند به طور غیرمستقیم تأثیری بر تنظیم دمای بدن داشته باشند و خطر گرمازدگی را افزایش دهند.
وی به مصرف برخی داروها در سالمندان اشاره كرد و اظهار داشت: برخی از داروها نیز می‌توانند توانایی بدن در تنظیم دمای بدن را تحت تأثیر قرار داده و خطر گرمازدگی را در سالمندان افزایش دهند. به عنوان مثال، داروهایی كه بر روی سیستم عصبی مركزی اثر می‌گذارند، می‌توانند توانایی تنظیم دمای بدن را كاهش دهند.
سالمندی احساس تشنگی را كاهش می‌دهد
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت از دست دادن احساس تشنگی در سالمندان را عامل دیگر كاهش توانایی تنظیم دمای بدن در سالمندان اعلام كرد و گفت: با سالمند شدن، حس تشنگی كاهش می‌یابد و سالمندان ممكن است كمتر احساس تشنگی كنند. این مساله می‌تواند به مصرف كمتر آب و مایعات و در نتیجه هیدراسیون كمتر منجر شود.
شتی تماس با دماهای بسیار بالا، فعالیت شدید در هوای گرم و ناتوانی بدن در تنظیم دمای خود را از جمله علل و عوامل گرمازدگی اعلام كرد و بیان داشت: اگر بدن برای مدت زمان طولانی در معرض دماهای بسیار بالا قرار بگیرد، مانند در هوای گرم و مرطوب در تابستان، احتمال ابتلا به گرمازدگی افزایش می‌یابد.
وی افزود: فعالیتهای ورزشی یا فعالیت‌هایی كه نیاز به سختی بیشتری دارند و در هوای گرم انجام می‌شوند، خطر ابتلا به گرمازدگی را افزایش می‌دهند. همچنین برخی از افراد به دلایلی مانند مشكلات قلبی، تنفسی یا دیابت نمی‌توانند به طور كامل دمای بدن خود را تنظیم كنند و در نتیجه در معرض خطر بیشتری از گرمازدگی قرار می‌گیرند.
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت دمای بالای بدن را از علائم گرمازدگی دانست و تصریح كرد: دمای 40درجه سانتی‌گراد (104 درجه فارنهایت) كه ممكن است با نشانه‌های دیگری همچون پوست خشك و گرم، تعرق كم، تپش قلب سریع و تنگی نفس همراه باشد از علائم گرمازدگی است.
توصیه‌هایی برای پرهیز از گرمازدگی در سالمندان
شتی سردرد شدید و سرگیجه، تهوع، استفراغ و اسهال، خستگی شدید و ضعف عمومی، تاری دید و اختلال در حركت، تشنج یا از دست دادن هشیاری (سنكوپ) را سایر علائم و نشانه‌های گرمازدگی اعلام كرد و گفت: سالمندان به‌منظور پیشگیری از گرمازدگی باید مواردی را مد نظر قرار دهند كه از جمله این موارد ماندن در محیط خنك و خنك‌كننده است.
وی افزود: سالمندان باید در محیط‌های خنك و خنك‌كننده باقی بمانند. همچنین اطمینان حاصل شود كه در منازل و مكان‌های عمومی دسترسی به سیستم‌های تهویه مطبوع و یا فن‌های خنك‌كننده وجود دارد.
ضرورت مصرف مایعات
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت مصرف مایعات بیشتر را به سالمندان توصیه كرد و ابراز داشت: سالمندان باید مقدار كافی آب و مایعات مصرف كنند. هر چند نوشیدن عرقیات یا دم كرده های گیاهی نیز سودمند است. اما بهترین نوشیدنی آب ساده است. استفاده از شربت به علت میزان قند بالا توصیه نمی شود ولی نوشیدن روزانه حداقل 2 تا 3 لیوان شیر علاوه بر رفع تشنگی، در تأمین املاح و ویتامین های مورد نیاز بدن مفید است.
لباس‌های تنگ یا ضخیم ممكن است منجر به برافزایش دمای بدن شوند. همچنین استفاده از پوشش‌های سایه‌بان، استفاده از چتر، كلاه و عینك آفتابی باعث می‌شود تا از تماس مستقیم سالمندان با نور خورشید جلوگیری شود و آنان را از نور مستقیم آفتاب محافظت كند
شتی اضافه كرد: در مقابل، نوشابه‌های گازدار بدترین نوشیدنی برای رفع عطش و تشنگی هستند زیرا باعث سوء هاضمه و مشكلات گوارشی در بدن می شوند. انواع دلستر و ماء الشعیر فاقد مواد افزودنی و طعم دهندۀ شیمیایی، نوشیدنی مناسبی در تأمین مایعات ازدست رفتۀ بدن به شمار می‌روند.
وی با اشاره به فواید پوشیدن لباس مناسب در هوای گرم، گفت: سالمندان باید لباس‌های سبك و مناسب فصل را پوشیده و از آنها برای حفظ خنكی بدن استفاده كنند. لباس‌های تنگ یا ضخیم ممكن است منجر به برافزایش دمای بدن شوند. همچنین استفاده از پوشش‌های سایه‌بان، استفاده از چتر، كلاه و عینك آفتابی باعث می‌شود تا از تماس مستقیم سالمندان با نور خورشید جلوگیری شود و آنان را از نور مستقیم آفتاب محافظت كند.
رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت با اشاره به اهمیت جلوگیری از فعالیتهای سنگین در ساعات گرم تر برای سالمندان، گفت: سالمندان باید فعالیتهای سنگین را در ساعاتی از روز كه دما بالاتر است كاهش دهند. به جای آن، در ساعات خنك‌تر روز یا صبح زود و عصرها فعالیتهای خود را انجام دهند.
وی افزود: سالمندان باید از تغذیه سالم و مناسب برخوردار باشند.مصرف مواد غذایی سبك و خنك مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات كامل و لبنیات كم چرب می‌تواند به حفظ سلامتی و كاهش خطر گرمازدگی كمك كند.
شتی ادامه داد: همچنین سالمندانی كه در معرض خطر گرمازدگی هستند، باید تحت نظارت پزشك قرار بگیرند. پزشك ممكن است توصیه‌های خاصی برای پیشگیری و مداخله در صورت بروز گرمازدگی بدهد.
وی خاطرنشان كرد: توجه به این توصیه‌ها و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه می‌تواند به سالمندان كمك كند تا در مقابل گرمازدگی مقاومت بیشتری پیدا كنند و خطرات آن را كاهش دهند. اگر فكر می‌كنید شما یا فرد دیگری دچار گرمازدگی شده‌اید، باید به سرعت تماس با پزشك یا خدمات اورژانس بگیرید و تلاش كنید فرد را به یك محیط سردتر منتقل كنید، لباس‌های اضافی بردارید و بدن را با آب خنك بشویید.
پایان پیام/
