«دماوند» و «منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر» دو میراث استان مازندران هستند كه از سال 1386 وارد فهرست میراث در انتظار یونسكو شده‌اند و به رغم وعده‌های مكرر برای تسریع روند جهانی شدن آن‌ها، اما همچنان معطل مانده‌اند.
«دماوند» و «منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر» دو میراث استان مازندران هستند كه از سال 1386 وارد فهرست میراث در انتظار یونسكو شده‌اند و به رغم وعده‌های مكرر برای تسریع روند جهانی شدن آن‌ها، اما همچنان معطل مانده‌اند، درحالی كه افزایش معارض‌ها، ثبت جهانی این دو میراث طبیعی و فرهنگی ایران را در خطر قرار داده است.
در دماوند، فعالیت معادن و ساخت‌وسازهای بی‌رویه، حضور گسترده كوهنوردان و گردشگران، اضافه شدن برخی سازه‌ها با كاربری اقامتگاه در ارتفاع 4200 متری، گسترش دام‌ها و چرا كردن بیش از حد و رها كردن زباله، از جمله معارض‌هایی هستند كه در این سال‌ها نگرانی‌هایی را برای ثبت جهانی بلندترین كوه ایران ایجاد كرده‌اند، اما تا كنون تنها اقدامی كه برای رفع این موانع انجام شده، لغو مجوز فعالیت معدن در دماوند بوده كه به باور متولیان، این میراث طبیعی را به ثبت جهانی نزدیك‌تر كرده است.
متولیان میراث فرهنگی در سال‌های اخیر ثبت جهانی دماوند را به احداث پایگاه جهانی و تدوین برنامه مدیریتی متمركز منوط دانسته‌اند؛ چراكه تعدد دستگاه‌های ذیربط در دماوند و تداخل ضوابط مدیریتی آن‌ها با یكدیگر، نه‌تنها موانع جهانی شدن را رفع نكرده، بلكه راه را دشوارتر كرده است.
درباره منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر نیز با مشكلاتی مشابه روبه‌رو هستیم كه گفته می‌شود مانع ثبت جهانی شده‌اند، از جمله ویلاسازی‌های گسترده، یا تبدیل باغ‌ها به اراضی، ساخت مجتمع فرهنگی در باغ 33هكتاری رامسر و تخریب ساختمان‌های تاریخی بافت تاریخی رامسر.
به هر حال، مهم است بدانیم از سال 1386 كه نام این دو میراث به فهرست در انتظار یونسكو وارد شده، چه اقداماتی برای رفع موانع و معارض‌ها در دماوند و رامسر انجام شده است. پرسش دیگری كه مطرح بوده این است كه آیا ثبت جهانی این دو اثر جزء اراده میراث فرهنگی است؟ از این‌رو ایسنا آخرین وضعیت پرونده جهانی منظر فرهنگی ـ تاریخی رامسر و دماوند را از محسن باستانی ـ معاون میراث فرهنگی استان مازندران پیگیر شد كه در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
ابلاغ حریم مصوب دماوند در سال 1402
معاون میراث فرهنگی استان مازندران درباره آخرین وضعیت پرونده جهانی دماوند به ایسنا گفت: میراث فرهنگی از زمانی‌كه پرونده ثبت ملی دماوند آماده شده، در تدارك آماده شدن پرونده ثبت جهانی آن بوده است. به تازگی هم روی پرونده تعیین حریم و عرصه این اثر طبیعی اقداماتی انجام شده است و تا آخر امسال حریم آن مصوب خواهد شد كه مقدمه‌ای برای ثبت جهانی آن نیز خواهد بود.
او درباره علت تاخیر تصویب حریم و عرصه این اثر طبیعی، اظهار كرد: وسعت محدوده دماوند خیلی زیاد است و تنش‌ها و محدودیت‌هایی برای تعیین حریم اینگونه آثار وجود دارد و همین موضوع موجب شد فرآیند تعیین حریم و عرصه آن طولانی شود. در حال حاضر محدوده عرصه و حریم و ضوابط آن مشخص شده است و منتظر تصویب نهایی در شورای ثبت و حریم هستیم كه امسال حریم آن ابلاغ می‌شود.
رفع معارض‌های دماوند نیازمند تدوین نقشه مدیریتی است
باستانی در پاسخ به این پرسش كه با توجه به گسترش معارض‌ها در دماوند، از جمله ساخت‌وسازها، زباله‌ها، فرسایش ناشی از رفت‌وآمد زیاد كوهنوردان و گردشگران، آیا این اثر همچنان شاخص‌های لازم را برای ثبت جهانی دارد، اظهار كرد: این مشكلات كه قطع به یقین وجود دارد، اما دماوند مدیریت چندگانه دارد و برای رفع چنین مشكلاتی به دنبال تصویب پلان مدیریتی هستند تا وظیفه هر نهاد و دستگاه ذیربط مشخص شود. در حوزه فعالیت معادن هم اتفاقات خوبی رخ داد و مجوز فعالیت آن‌ها لغو شد. برای فعالیت كوهنوردان هم باید تاب و ظرفیت منطقه را شناسایی كرد كه محدودیت‌هایی برای صعود به قله اعمال شود. در حوزه پاكسازی زباله‌ها و پایداری محیط زیست نیز دستگاه متولی باید وارد عمل شود، اما تمام این اقدامات نیازمند همان پلان مدیریتی است. تدوین این پلان مدیریتی خارج از حیطۀ وظایف اداره كل میراث فرهنگی استان مازندران است و در سطح ملی باید پیگیری شود.
او افزود: از طرفی پرونده‌های ثبت جهانی حساسیت‌های ویژه‌ای دارند و اگر چنین مشكلاتی رفع نشود و پرونده به صورت دقیق كارشناسی نشود، منجر به این می‌شود كه در اجلاس یونسكو برگشت داده شود كه در آن صورت سهمیه ایران از بین می‌رود و یك امتیاز منفی محسوب می‌شود. به دلیل همین حساسیت‌هاست كه آماده كردن برخی پرونده‌ها زمان می‌برد و تلاش می‌شود تا بدون كم و كاستی پرونده آماده و سپس به یونسكو ارسال شود.
سرانجام پایگاه جهانی دماوند چه شد؟
باستانی درباره تأسیس پایگاه جهانی دماوند نیز گفت: سه، چهار سال پیش معاون وقت میراث فرهنگی كشور مصوب كرد كه «پادگان رینه» ثبت ملی و مرمت شود تا به عنوان پایگاه جهانی دماوند مورد بهره‌برداری قرار گیرد، اما این موضوع هم دچار رفت و برگشت‌هایی شد؛ یعنی تا پلان مدیریتی ابلاغ نشود، انجام چنین اقداماتی سخت است و هر دستگاهی می‌تواند مدعی مدیریت در اثر طبیعی شود.
رسالت متولیان دماوند ثبت جهانی آن است
معاون میراث فرهنگی مازندران در پاسخ به این سوال كه با توجه به تعدد متولیان دماوند، چه مخالفت‌هایی برای ثبت جهانی آن وجود دارد و آیا مردم محلی موافق و همراه ثبت جهانی این اثر طبیعی هستند، گفت: رسالت همه دستگاه‌های ذیربط، ثبت جهانی دماوند است و همه در تلاش هستند با ثبت جهانی، جامعه محلی منتفع شود و همگی در این باره هم‌راستا و هم‌نظر هستند، اما طبیعتاً تداخل ضوابط وجود دارد و تدوین پلان مدیریتی به رفع آن كمك می‌كند. در پایگاه‌های جهانی عموما نخستین گزینه‌ای كه روی آن تاكید می‌شود بحث پلان مدیریتی است. مردم هم به این نتیجه رسیده‌اند كه ثبت جهانی فرایندی است كه به اقتصاد گردشگری و محلی كمك می‌كند.
به سختی از دماوند محافظت كردیم
او در ادامه درباره اقداماتی كه میراث فرهنگی برای حفاظت از دماوند انجام داده است و پیشنهادهایی كه برای حفاظت از این اثر طبیعی وجود دارد، اظهار كرد: تا امروز به سختی از دماوند حفاظت كرده‌ایم و با اینكه حریم آن ابلاغ نشده، در تلاش بودیم روی ساخت‌وسازهایی كه در منظر دماوند اتفاق می‌افتاد، كنترل و نظارت داشته باشیم، اما تا زمانی كه حریم دماوند ابلاغ نشود طبیعتا قدرت اجرایی برای ما وجود ندارد و با ابلاغ آن كنترل ما بر ساخت‌وساز و حفظ حریم منظری آن بیشتر خواهد شد.
باستانی درباره سرنوشت ساخت‌وسازهایی كه در گذشته در دماوند انجام شده و ممكن است به عنوان مانع برای ثبت جهانی تلقی شود، گفت: یكسری ساخت‌وسازها قبل از ابلاغ و تصویب حریم و ضوابط آن انجام شده كه درباره آن یكسری قوانین وجود دارد كه اگر بعد از حریم مصوب بخواهند بازسازی و نوسازی شود باید مطابق با ضوابط تعیین‌شده حریم این اقدام انجام شود. مطمئن باشید اگر مشكلی برای ثبت جهانی دماوند وجود داشته باشد، مرتفع می‌شود.
منظر طبیعی ـ تاریخی رامسر منتظر چیست؟
معاون میراث فرهنگی مازندران در ادامه این گفت‌وگو با ایسنا به آخرین وضعیت پرونده جهانی منظر طبیعی ـ تاریخی رامسر اشاره كرد و گفت: حریم منظر طبیعی ـ تاریخی رامسر از سال 1383 مصوب شده است و به دنبال آن كنترل كیفی روی این منطقه صورت گرفته است. سهمیه ثبت جهانی در یونسكو برای كشور محدود است و طبیعتاً خیلی از آثار از لحاظ ارزش و جایگاه در اولویت هستند، یا پرونده‌های آن‌ها از ١٠ یا ١5 سال قبل آماده شده است. به محض اینكه فرصت ثبت جهانی به رامسر داده شود و پرونده آن كامل و آماده شود، به یونسكو ارائه خواهد شد.
ساخت‌وسازها در رامسر با ضوابط حرایم در مغایرت بود
باستانی در پاسخ به این سوال كه حجم زیاد ویلاسازی و ساخت‌وساز در رامسر و تبدیل باغ‌ها به اراضی چقدر می‌تواند برای ثبت جهانی این اثر مانع ایجاد كند؟ اظهار كرد: در مرحله‌ای كه ناظر یونسكو وارد فاز نظارت از رامسر می‌شود باید در این مورد تصمیم گرفته شود. ممكن است نظر ناظر هم مطابق ضوابط حریم مصوب سال ٨٣ باشد و یا ممكن است ضوابط بیشتری در نظر گرفته شود و كنترل بر ساخت‌وساز بیشتر خواهد شد.
او اضافه كرد: این بحث‌ها فقط به میراث فرهنگی مربوط نیست و ما ضابطه‌ای داریم كه مثلاً تفكیك اراضی، ممنوع است یا ساخت‌وساز باید منطبق با یك محدوده ارتفاعی صورت گیرد. این ضوابط ابلاغ و كنترل می‌شوند، اما چندین وجه دیگر، از جمله حضور مردم و شهرداری وجود دارد.
معاون میراث فرهنگی مازندران گفت: ما زمانی با پدیده «ماده ١٠٠» مواجه بودیم كه برای ساخت غیرمجاز از طریق ماده ١٠٠ مجوز می‌گرفتند تا اینكه سال ١٣٩٨ مجلس قانون حمایت از بافت‌های تاریخی را مصوب و ابلاغ می‌كند و در یكی از بندها اشاره می‌كند كه هرگونه ساخت‌وسازی كه غیرقانونی باشد باید به ماده ١٠٠ ارجاع و قلع و قمع شود. این قانون بازوی قانونی و اجرایی خیلی خوبی برای میراث فرهنگی بود كه جلوی تخلفات ماده ١٠٠ را می‌گرفت، اما تا پیش از این، چنین اتفاقی نمی‌افتاد و ساخت‌وسازها با ضوابط حرایم در مغایرت بود.
او افزود: با این حال كمتر این موضوع را در رامسر شاهد بودیم و پیش از حریم مصوب، ساخت‌سازهای كمی صورت گرفته و بعد از آن هم سعی شده كنترل كیفی لازم را انجام شود. كما اینكه اگر به منظر هتل قدیمی رامسر نگاه كنید ساخت‌وسازی انجام نشده است. البته سخت بود این محوطه و باغ‌ها را به همان شكل حفظ كنیم.
معیار اصلی رامسر برای ثبت جهانی چیست؟
معاون میراث فرهنگی مازندران درباره شاخص‌های منظر رامسر برای ثبت جهانی نیز اظهار كرد: در فرآیند تهیه پرونده جهانی، معیارهای آن لحاظ می‌شود، اما معیار اصلی رامسر این است كه یك «باغ ـ شهر مدرن» بوده كه تعامل طبیعت و میراث دست‌ساخت بشری را در آن شاهدیم.
باستانی همچنین در پاسخ به این پرسش كه با توجه به تخریب بخش زیادی از خانه‌ها در بافت تاریخی رامسر، چقدر از این بافت باقی مانده است و برنامه حفاظتی از آن چیست، گفت: از سال ١٣١٠ كه هسته مركزی شهر رامسر اجرا می‌شود تا سال ١٣٨٣ كه حریم مصوب نداشته، تغییرات و دخل و تصرفاتی در رامسر شكل می‌گیرد و در دوره پهلوی دوم الحاقاتی داشته و توسعه پیدا كرده و در هر صورت شهری پویا بوده است و اگر در این شرایط امكان ثبت جهانی آن وجود نداشت، هیچ وقت در فهرست انتظار یونسكو قرار نمی‌گرفت. حتی آقای ضرغامی ـ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ هم در بازدید خود به ثبت جهانی رامسر خیلی تاكید داشتند.
سازه نیمه‌كاره باغ رامسر باید تخریب شود
او درباره سازۀ نیمه‌كاره مجتمع فرهنگی باغ ٣٣ هكتاری رامسر كه جزء منظر فرهنگی ـ تاریخی آن محسوب می‌شود و در ثبت جهانی آن ممكن است مانع ایجاد كند، توضیح داد: این موضوع را از قبل پیگیری كردیم و دادستان استان مازندران حكم تخریب این سازه را داده و چندین سال است اجازه فعالیت ندارد. فعلا به صورت نیمه‌كاره مانده است و به دنبال زمین معوض برای مجتمع ارشاد هستند، اما تكلیف ساختمان مشخص است. مطمئنا به مرحله جهانی شدن كه برسد ساختمان قلع و قمع می‌شود.
باغ هشت هكتاری واگذار شده اما با تغییر كاربری آن مخالفیم
معاون میراث فرهنگی مازندران همچنین درباره واگذاری باغ تاریخی هشت هكتاری رامسر به نهضت ملی مسكن، گفت: این باغ جزء باغ ٣٣ هكتاری رامسر نیست. این باغ هشت هكتاری واگذار شده است، اما با تغییر كاربری آن به مجموعه مسكونی ـ اداری مخالفت كرده‌ایم و پرونده ثبت ملی آن را هم آماده كرده‌ایم كه قرار است به آثار ثبتی مجموعه فرهنگی رامسر اضافه شود.
باستانی همچنین درباره همراهی مردم و دیگر دستگاه‌های اجرایی كشور در جریان ثبت جهانی رامسر، اظهار كرد: وقتی با اهمیت موضوع آشنا می‌شوند با این موضوع همراه می‌شوند، همانطور كه استاندار مازندران در این راستا دستور تخریب مجتمع فرهنگی ارشاد را صادر كرد.
