رویای روبه فراموشی میراث هزار ساله كرمانشاه

رویای روبه فراموشی میراث هزار ساله كرمانشاه
كرمانشاه تاق بستان، بزرگترین نقش برجسته بجای مانده از ساسانیان در جهان. بنایی باشكوه و منحصربفرد كه بخشی از تمدن و تاریخ مردمان سرزمین آب و سنگ را در دل كوه به نقش كشیده است. هرچند برخی مورخان كهن در متون‌ تاریخی با نام‌هایی همچون طاق وسطام، طاق بیستون، تخت بستان و طاق بهستون و... از آن یاد كرده‌اند، اما مردم این دیار به آن "تاق وه سان" می‌گویند، یعنی تاقی كه بر سنگ تراشیده شده است.

در اینكه چرا چنین اثری ارزشمند خلق شده، حرف‌های بسیاری است. برخی از باستان شناسان معتقدند خسرو پرویز ساسانی در نظر داشته تا كاخی در دل كوه برای خود بنا كند، اما بنای كاخش نیمه كاره می‌ماند. عده ای دیگر هم می‌گویند در زمان ساسانیان تاق بستان مكان مقدسی بوده و حتی بااشاره به وجود چشمه‌ای در كنار تاق، این بنای جادویی را معبد آناهیتا می‌دانند.

از همه این فرضیه‌ها كه بگذریم، یادگار باستانی تاق بستان با مجموعه ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نوشته‌های مربوط به سده سوم میلادی و قبرستانی كه از پارت‌ها برجای مانده، میراثی گرانقدر است برای همه مردم كرمانشاه، ایران و جهان و یكی از آثار فاخر تاریخی ایران است كه هرساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به سوی خود می‌كشاند.

تاق بستان مجموعه‌ای بی نظیر در ایران

علیرضا مرادی بیستونی از كارشناسان گردشگری در باب اهمیت این مجموعه تاریخی مهم به ایسنا گفت: محوطه تاریخی تاق بستان یكی از مجموعه‌ها و پتانسیل‌های گردشگری استان كرمانشاه است. این مجموعه آثاری را از دوران پیش از تاریخ تا دوران تاریخی شامل می‌شود.

وی تاق كوچك و تاق بزرگ را دو اثر منحصر بفرد مجموعه تاریخی تاق بستان برشمرد و افزود: این مجموعه به دلیل وجود چشمه‌های گوارا در طرفین و مقابل تاق و حجاری‌هایی كه از ادوار مختلف ساسانی در آن انجام شده، در نوع خود بی نظیر است.

این كارشناس گردشگری اضافه كرد: در كنار تاق كوچك صحنه تاج گذاری اردشیر دوم را داریم كه مربوط به 1700 سال قبل است. در تاق بزرگ هم سنگ نگاره تاجگذاری خسرو پرویز و در تاق كوچك هم كه بین سنگ نگاره اردشیر دوم و تاق بزرگ قرار گرفته مراسم تاجگذاری شاپور دوم و سوم به تصویر كشیده شده است.

جلوه هوش بالای مهندسین و حجاران ساسانی در تاق بستان

وی در ادامه بابیان اینكه اثر تاق بستان در دو بخش نقوش و خطوط كه در دوره ساسانیان حجاری شده دارای اهمیت بالایی است، عنوان كرد: در داخل تاق كوچك كتیبه‌ای به خط پهلوی ساسانی حجاری شده كه به معرفی نقش‌های داخل این تاق می‌پردازد و یك مزیت است كه ما به وسیله آن بطور قطع می‌توانیم بگوییم این دو نقش، نقش‌های شاپور دوم و سوم هستند.

بیستونی اضافه كرد: تاق بزرگ هم از چند بخش تشكیل شده كه بخش انیمیشن آن قدیمی ترین انیمیشن صخره ای جهان است و از سوی دیگر لحظه لحظه یك كار شكار را در دوره ساسانی به تصویر كشیده كه حائز اهمیت است، چراكه در آن با لحظه‌های مختلف شكار و شیوه شكار، پوشاك شاه و همراهانش، نقوش روی پوشاك، زیورآلات، حیوانات شكارگاه مثل فیل، گراز، گوزن و شتر، گونه‌های گیاهی و تزئیناتی كه استفاده می‌‎كردند، دیده می‌شود.

وی تصریح كرد: در این تاق با شیوه حجاری دوره ساسانیان آشنا می‌شویم و می‌توانیم بفهمیم از باربرداری و ایجاد نقش تا رگلاژ و پولیش آن را به چه صورت ایجاد كرده‌اند.

این كارشناس گردشگری اضافه كرد: هرچند نقوش مختلفی را از حیوانات در این اثر می‌بینیم، اما نقش اسبی كه به شبدیز معروف است در آن اهمیت بالایی دارد، چراكه برجسته ترین مجسمه اسبی است كه با بیش از یك متر در دل كوه نقش شده و نكته بسیار مهم در نقش اسب شبدیز فنی است كه حجار ساسانی برای آن بكار برده، به گونه ای كه وقتی مقابل اسب قرار می‌گیریم، نمی‌توانیم نیمه دیگر صورتش را ببینیم، اما زمانی كه در نزدیك اسب می‌ایستیم، نیمه دیگر صورت اسب كاملا حجاری شده و معلوم است و همان ریزه كاری‌هایی كه در نیمه اول صورت اسب وجود دارد در نیمه دوم هم نقش شده كه كاری شگفت انگیز است.

وی به مهندسی بكار گرفته شده در حجاری این اثر باستانی هم اشاره كرد و گفت: كوه‌هایی كه ما در منطقه كرمانشاه داریم، كوه‌هایی آهكی هستند كه این نوع از جنس كوه باعث شده تا سنگ یكپارچه ای برای حجاری نداشته باشد، اما مهندس ساسانی با امكاناتی كه آن زمان داشته و بدون هیچگونه درزی این محل را انتخاب كرده و امروزه اگر بخواهیم چنین مكانی را با سنگی دارای بافت كامل و یكپارچه انتخاب كنیم، نیاز به كُرگیری و نمونه برداری و كارهایی از این قبیل است.

بیستونی اضافه كرد: موضوع مهم دیگری كه در این اثر به چشم می‌خورد این است كه حجارهایی كه این نقوش را ایجاد كرده اند، با چه ابزارهایی آن را انجام داده‌اند كه اینگونه ظریف و با دقت نقش شده است.

وی خاطرنشان كرد: همچنین انتخاب مكان این بنای ارزشمند نیز از مسائل دارای اهمیت است، چراكه در كنار این بنای تاریخی چشمه هایی وجود دارد كه طی 1700 سال با وجود فعال بودن آسیبی به اثر نرسانده‌اند و حتی در زیر گل نیلوفر كه در نقش اردشیر دوم است، ساقه این گل بر روی یكی از مظهر چشمه‌ها است.

این كارشناس گردشگری در خاتمه درخصوص یكی از وجوه تمایزات اثر تاق بستان با سایر آثار دوره ساسانی هم گفت: در تاق بزرگ شاه از دو نفر حلقه قدرت می‌گیرد، یكی از اهورا مزاد و دیگر از آناهیتا، درحالی كه در هیچكدام از دیگر نقوش دوره ساسانی شاهی را نداریم كه از دو نفر قدرت بگیرد.

وی اضافه كرد: همچنین در هیچ نقشی از دوره ساسانی نیست كه مرحله به مرحله كاری همچون كار شكار در تاق بزرگ به نقش كشیده شده باشد.

چرا اثری به این ارزشمندی ثبت جهانی نشده

... و اما با همه این اوصاف، بزرگان و كارشناسان میراث فرهنگی اذعان دارند كه مجموعه ای به این ارزشمندی قطعا قابلیت ثبت جهانی شدن را دارد و باید با ثبت جهانی آن را بیشتر به جهانیان معرفی كنیم.

هرچند حدود یك و نیم دهه پیش اولین قدم‌ها برای ثبت جهانی شدن این اثر فاخر باستانی برداشته شد، قدم‌هایی كه پرحرارت و پر امید شروع شد و هرچه زمان گذشت به كندی و سردی رفت تا جایی كه امروز دیگر اولویتی به نام ثبت جهانی یادگار ساسانیان در سرزمین آب و سنگ نیست.

طی این سالها یك روز آزادسازی حریم و تملك رستوران هایی كه چشم مجموعه را كور كرده‌اند و یك روز منوریل و روز دیگر تله كابین، هر كدام سنگی بزرگ پیش راه ثبت جهانی مجموعه بوده‌اند و مانده‌اند.

البته بركسی پوشیده نیست كه رفع موانع ثبت جهانی مجموعه باستانی تاق بستان سهل نیست و نخواهد بود، اما این را هم باید گفت كه درسالهای گذشته و بویژه در چندسال اخیر عزمی جدی در مسئولین میراث فرهنگی استان برای این كار مهم وجود نداشته است.

احسان احمدی نصر كارشناس ارشد باستان شناسی و آخرین پژوهشگری كه در مجموعه تاق بستان فعالیت های پژوهشی داشته در گفت و گو با ایسنا به موانعی كه از گذشته تاكنون بر سر راه ثبت جهانی تاق بستان وجود داشته و تاكنون هم مرتفع نشده اشاره كرد و افزود: مجموعه تاریخی تاق بستان به واسطه موقعیت و شاخصه ای كه دارد یك اتفاق بی بدیل است و جایگاه آن را دارد كه بعنوان یك اثر ثبت جهانی مطرح شود كه لازمه این كار همت و همیت مدیران ملی و استانی است.

وی افزود: هرچند مجموعه تاریخی تاق بستان به خودی خود به جوامع و آكادمیك‌های تخصصی حوزه باستان شناسی، معماری شناسی و تاریخ شناسی معرفی شده، اما معرفی آن به جهانیان لازمه ای است كه مسئولین امر باید به آن بطور ویژه بپردازند.

عضو سابق شواری راهبردی ثبت جهانی تاق بستان در ادامه به فعالیت هایی كه از اواخر دهه 80 برای ثبت جهانی این اثر انجام گرفته اشاره كرد و گفت: حدود سال 1378 بود كه برای تشكیل پرونده ثبت جهانی مجموعه تاریخی تاق بستان یك قرارداد با مشاوره آتك بسته شد تا مطالعات صفر ثبت جهانی اثر را انجام دهد.

وی اضافه كرد: اوایل دهه 90 بود كه با انجام مطالعات فاز صفر، كار ساماندهی تاق بستان را به منظور ثبت جهانی و حفظ اثر شروع كردیم كه در این كار دو اولویت را پیش روی خود قرار دادیم، یكی حذف الحاقات در مجموعه كه به واسطه عوامل انسانی صورت گرفته بود و دیگری بازگرداندن محوطه به الگوی اصیل خود بود.

احمدی نصر افزود: در این راستا مطالعات تاریخی انجام دادیم و توانستیم تصاویر تاریخی باقی مانده از مورخین و سیاحانی كه از تاق بستان بازدید كرده بودند، مانند تصاویر بجای مانده از دو هنرمند فرانسوی یعنی اوژن فلاندن و پاسكال كوست را بدست آوریم و با مذاكراتی كه با یونسكو انجام دادیم موافقت آنها را گرفتیم كه تاق بستان را براساس این تصاویر به الگوی اصیل خود بازگردانیم.

وی تصریح كرد: با در نظر گرفتن مطالعات فاز صفر اثر به سراغ اجرای پروژه ها رفتیم و برای این كار شورای راهبردی ثبت جهانی مجموعه را تشكیل دادیم و در نهایت با تلاش های زیاد جلوه تاق بستان را به الگوی اصیل خود بازگرداندیم.

عضو سابق شورای راهبردی ثبت جهانی تاق بستان عنوان كرد: در آن زمان یعنی حدود سال 1390 و 1391 تعدادی از غرفه‌ها و دكه‌ها و رستورانهای پیرامون محوطه تملك شد و تركیب امروزی محوطه تاق بستان شكل گرفت.

وی اضافه كرد: در همان برهه با تشكیل پرونده و اقداماتی كه انجام داده بودیم تاق بستان را به عنوان یكی از دو نماینده ایران به همراه كاخ گلستان برای ثبت جهانی معرفی كردیم و پرونده آنها در سال 2007 برای داوری به یونسكو رفت. علیرغم همه محدودیت‌ها و موانعی كه بر سر راه ثبت جهانی كاخ گلستان بود و موانع كمتری كه سد راه تاق بستان شده بود، كاخ گلستان به ثبت جهانی رسید و پرونده ثبت جهانی تاق بستان تقریبا از چرخه كار خارج شد.

دیگر اسمی از ثبت جهانی تاق بستان نیست

احمدی نصر به بی توجهی‌های صورت گرفته برای ثبت جهانی تاق بستان اشاره كرد و گفت: درسالهای گذشته اقدام جدی برای ثبت جهانی این اثر انجام نگرفته و حتی در دو سال گذشته هم بحث ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات مطرح شده و دیگر اسمی از تاق بستان نیست كه این خیلی دردناك است.

وی افزود: همه كشورهای دنیا وقتی اثری تاریخی دارند، در تلاشند تا آن را به ثبت جهانی برسانند، اما چنین برخوردی با مجموعه ارزشمند تاق بستان باعث می‌شود تا این اثر درست به جهانیان معرفی و نشان داده نشویم.

منوریل ارزشمندتر از ثبت جهانی تاق بستان شده!

وی در ادامه بابیان اینكه برخی از موانع ثبت جهانی تاق بستان طی آن سالها برداشته شد، گفت: در مذاكراتی كه آن زمان با یونسكو داشتیم خواستار آزادسازی بخش جنوبی مجموعه بودند تا بتوان مجموعه را از همان میدان سه راهی مسكن دید كه برای این كار تعدادی از رستوران‌های پایین دست را تملك كردیم و یك بحث دیگر هم كه مطرح بود وجود هتل جمشید بود كه تعهد دادیم كه دیگر اجازه بازسازی به این هتل داده نشود و هرزمان كه عمر ساختمان هتل به پایان رسید دیگر بازسازی نشود كه آنها هم قبول كردند.

این باستان شناس كرمانشاهی در ادامه به وجود برخی از چالش‌هایی مانند منوریل و تله كابین كه هم اكنون برسر راه ثبت جهانی تاق بستان وجود دارد اشاره كرد و افزود: موقعی كه بحث منوریل جدی شد، عنوان كردم كه ایجاد یك منوریل در جنوب شهر كرمانشاه چندان موضوعیت ترافیكی شهر را حل نمی‌كند و هیچ گردشگری هم برای دیدن منوریل یا قطار شهری به كرمانشاه نخواهد آمد، اما ثبت جهانی تاق بستان می‌تواند سرازیرشدن گردشگران زیادی را به این شهر داشته باشد كه متاسفانه این اتفاق نیفتاد.

تله كابین مانع اصلی ثبت جهانی تاق بستان

وی به موضوع احداث تله كابین و تاثیرات آن بر عدم ثبت جهانی تاق بستان هم اشاره كرد و گفت: باید صراحتا بگویم كه وجود تله كابین یكی از موانع اصلی ثبت جهانی تاق بستان خواهد بود.

عضو سابق شورای راهبردی ثبت جهانی تاق بستان اضافه كرد: 9 پایه تله كابین از پارك تاق بستان شروع شده و تعدادی از آنها هم در انتها به داخل دشت كاهو می‌رسد كه در آنجا پناهگاه‌های صخره ای داریم و جزو حریم مجموعه است.

وی بااشاره به موافقت‌های انجام شده برای احداث تله كابین در دشت كاهو، اضافه كرد: طبق گفته مسئولین میراث فرهنگی در محل احداث ستون ها و پایه ها مطالعات باستان شناسی صورت می‌گیرد تا اگر به مواد فرهنگی برخوردند، میراث فرهنگی كار را متوقف كند، درحالی كه باید پیش از آنكه هرنوع مجوزی برای احداث این پروژه صادر شود و هزینه‌هایی برای شهرداری به دنبال داشته باشد، این كار انجام گیرد.

احمدی نصر عنوان كرد: از آنجایی كه شهرداری كرمانشاه به دنبال تعریف یك مكان گردشگری برای شهرش است و مطالبه عمومی شهروندان را پیگیری می‌كند، نمی‌شود به مسئولین آن خرده‌ای گرفت، اما متولی نگاهداشت میراث فرهنگی استان در گام نخست اداره كل میراث فرهنگی است و این اداره كل باید درست به شهرداری راهنمایی بدهد و شهرداری را وارد چالش‌هایی در آینده نكند.

وی تاكید كرد: همین كه میراث تاكنون در این زمینه اقدام جدی انجام نداده یعنی ثبت جهانی تاق بستان اولویتی برایش ندارد. از سوی دیگر اگر در آینده بخواهیم این اثر را ثبت جهانی كنیم، هزینه‌های هنگفتی همانند پروژه منوریل و قطار شهری بر شهرداری وارد می‌شود.

این باستان شناس كرمانشاهی اضافه كرد: مدیر پایگاه تاریخی تاق بستان هم علیرغم اینكه در گذشته زحمات زیادی برای ثبت جهانی مجموعه بیستون كشید، اما در مورد تاق بستان تاكنون هیچ نظر كارشناسی نداده و مكاتبه ای هم از سوی ایشان برای پیگیری این موضوع ندیده‌ایم.

این كارشناس رسمی دادگستری در حوزه ابنیه و آثار در پایان با تاكید بر اینكه اگر قرار باشد كه وجود تله كابین حاشیه ای برای ثبت جهانی تاق بستان ایجاد كند، نباید اجرایی شود، اعلام كرد: مسئولین میراث فرهنگی در این زمینه باید موضع مستند و مشخص خود را اعلام كنند.

... حال با توجه به صحبت‌های مطرح شده و رویكردی كه اكنون در بحث ثبت جهانی تاق بستان وجود دارد، به نظر می رسد در سالهای آینده باید حسرت ثبت جهانی این اثر ارزشمند را بخوریم.

انتهای پیام