اعمال تحریم ثانویه علیه 18 بانك ایرانی توسط دولت ترامپ، به گفته كارشناسان دو هدف دارد كه شامل بستن آخرین راه‌های ورود كالاهای اساسی و دارو به ایران و بی‌اثر كردن وعده انتخاباتی بایدن برای بازگشت آمریكا به توافق برجام است.
تحریم بانك‌ها، آخرین تلاش ترامپ برای جلوگیری از احیای برجام
«تحریم ثانویه» عنوان نسبتا جدیدی است كه طی روزهای اخیر و پس از اعمال تحریم بانك‌های ایرانی توسط وزارت خزانه‌داری آمریكا، فضای رسانه‌ای ایران را به خود مشغول كرد. تحریم‌هایی كه پس از بازی رسانه‌ای گسترده دولت آمریكا در حدود یك ماه گذشته، نگرانی‌های جهانی فراوانی را در خصوص خطر انسداد واردات كالاهای بشردوستانه به ایران، در پی داشت. اما آمریكایی‌ها سرانجام بی توجه به این نگرانی‌ها، پنجشنبه گذشته با اعلام اسامی 18 بانك و موسسه مالی ایرانی آن را اعمال كردند.
تحریم‌هایی سیاسی و تبلیغاتی
عبدالناصر همتی، رئیس كل بانك مركزی پس از اعلام تحریم ثانویه برخی بانك‌های ایران، وظیفه تعدادی از آن بانك‌ها را انتقال منابع برای خرید دارو و مواد غذایی بازار داخلی كشور عنوان كرد، اما با این وجود اطمینان خاطر داد: هر چند در ماه‌های گذشته برای تامین دارو و غذای مردم به خاطر فشار حداكثری به شدت در مضیقه بودیم، ولی تاكنون از مسیرها و روش‌هایی اجازه ندادیم هیچ‌گونه كمبودی در كشور ایجاد شود. از این پس نیز بانك مركزی در كنار بخش خصوصی، تمام تلاش خود را برای تأمین دارو و كالاهای اساسی مورد نیاز مردم از روش‌های مختلف به كار خواهد بست و اجازه نخواهد داد از این ناحیه فشار بیشتری بر مردم وارد شود.
اطلاق عنوان «ثانویه» بر تحریم‌های جدید آمریكا، نمایان‌گر وجه متفاوتی از هدف اعمال تحریم‌های جدید آمریكایی‌ها نسبت به آنچه كه در دو سال و نیم گذشته رخ داد، است. وجهی كه به گفته معاون بانك مركزی ایران نشان می‌دهد این تحریم‌ها بیش از آن كه تاثیرگذاری اقتصادی و مالی داشته باشد، اهدافی «سیاسی و تبلیغاتی» در پی دارد.
دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریكا، حدود دو سال و نیم پیش در تاریخ 8 می 2018 به صورت رسمی اعلام كرد از توافق هسته‌ای میان ایران و گروه 5+1 موسوم به برجام خارج شده است و تحریم‌های لغو شده در پی تصویب این توافقنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد، را به صورت یك طرفه اعمال خواهد كرد. در ادامه این روند 6 ماه بعد در روز 5 نوامبر 2018 دولت آمریكا به طور رسمی دور جدید تحریم‌های علیه ایران را آغاز كرد و مایك پمپئو وزیر خارجه آمریكا در تشریح جزئیات تحریم‌های اعمال شده، از تحریم پنجاه بانك ایرانی به همراه تمامی شعبات و نمایندگی‌های داخلی و خارجی آن ها خبر داد.
اسامی تمامی 18 بانكی كه پنجشنبه گذشته در لیست تحریم‌ها اعلام شد، در لیست 50 بانكی كه دو سال پیش هم اعلام شده بود، وجود دارد. بنابراین اعمال مجدد این تحریم‌ها یا به عبارتی تحریم‌های ثانویه چه اهدافی می تواند داشته باشد؟
تلاش ناكام برای بستن راه ورود كالاهای اساسی به ایران
به گفته رویترز برخی كارشناسان مالی یكی از اهداف اعمال این تحریم‌ها را بستن معدود منافذ مالی باقی‌مانده در نظام تحریم‌های یكچانبه آمریكا علیه ایران می‌دانند. منافذی كه كه به دولت ایران همچنان اجازه كسب درآمد و تامین نیازهای اساسی مردم را می‌داد. همین گمانه بود كه كه نگرانی دولت‌های اروپایی از سخت تر شدن راه انتقال كمك‌های بشردوستانه به ایران را در پی داشت.
اما حمید قنبری، مدیركل بین‌الملل بانك مركزی، به دلیل ثانویه بودن این تحریم‌ها، این هدف‌گذاری آمریكایی ها را بدون اثر توصیف كرده است. به اعتقاد او تحریم بانك‌ها در اولین نوبت برای آن ها ایجاد مشكلاتی می كند. در پی اعمال تحریم ها بانك های خارجی در تنظیم روابط كارگزاری خود با بانك تحریم شده تجدید نظر می كنند و بر اساس سیاست‌های خود و مراوداتی كه دارند، تصمیم به ادامه، تعدیل یا قطع همكاری می گیرند. اما در تحریم های جدید نكته اصلی این است كه این تحریم ها ثانویه است و به گفته قنبری، تحریم مجدد بانك هایی كه پیشتر در لیست تحریم قرار گرفته اند، تاثیری در روابط مالی آنها ایجاد نخواهد كرد، چرا كه تمامی بانك‌های خارجی كه در اثر تحریم قصد قطع روابط مالی خود با بانك تحریم شده را داشته‌اند، همان دو سال پیش این تصمیم خود را عملی كرده‌اند.
علاوه بر تحریم‌های آمریكا علیه ایران، به اعتقاد كارشناسان درحال‌حاضر تمام ارتباط مالی ایران با شبكه بانكی جهانی، به دلیل قرار داشتن نام ایران در لیست سیاه FATF نیز عملا قطع است. در این شرایط تنها راه انتقال پول برای تجار و بازرگانان ایرانی به صورت چمدانی یا از طریق صرافی‌ها است و روابط تجاری ایران بر پایه تهاتر كالا به كالا شكل گرفته است. معدود مبادلات بانكی هم كه صورت می‌گیرد از طریق ارزهایی مانند یوآن و روبل است، كه حجم مبادلات مالی‌شان اصلا قابل توجه نیست تا در اثر تحریم های ثانویه آمریكا خللی در روابط تجاری ایران ایجاد كند.
آخرین تلاش‌ها برای جلوگیری از احیای برجام
اما هدف دومی كه آمریكایی‌ها در پی آن هستند چیست؟ طراحان تحریم‌های ثانویه بانك‌های ایرانی بنا به توضیحات منابع خبری رویترز، چند تن از اعضای كنگره نمایندگان آمریكا و بنیاد دفاع از دموكراسی‌ها، كه همگی روابط نزدیك و دیرینه‌ای با اسراییل دارد، هستند. همین تركیب به خوبی می‌تواند اهداف سیاسی در پی این اقدام به گفته حسن روحانی، «ظالمانه، تروریستی و غیرانسانی» را به خوبی نمایان سازد.
جو بایدن، رقیب دموكرات دونالد ترامپ در انتخابات آبان‌ماه ریاست جمهوری آمریكا، در جریان رقابت‌های انتخاباتی وعده داده است كه در صورت پیروزی، آمریكا را مجددا به توافق برجام بازخواهد گرداند. همین وعده باعث شده است تا به گفته بسیاری از كارشناسان، هدف اصلی اعمال تحریم‌های ثانویه، تلاش برای بی‌اثر كردن این وعده انتخاباتی نامزد دموكرات‌ها باشد. رییس اتاق بازرگانی مشترك ایران و سوییس در همین خصوص به ایرنا گفت: تحریم‌های بانكی در این مرحله یك حركت تبلیغاتی برای گروهی است كه احتمال باخت آنها در انتخابات پیش رو وجود دارد تا در فعالیت دولت بعدی جهت رفع یا عادی سازی روابط ایران و آمریكا مشكلاتی را ایجاد كنند.
در شرایطی كه بر پایه نظرسنجی‌های انجام شده، احتمال شكست ترامپ در انتخابات پیش‌رو زیاد است، لابی‌های ضد ایرانی فعال در آمریكا به دنبال آن هستند تا هر راه‌حل بازگشت به برجام را برای دولت بعدی آمریكا بسیار سخت و دشوار كنند. چرا كه فرایند لغو تحریم‌های اعمال شده توسط دولت‌های آمریكایی، زمان‌بر است و پیش‌بینی می‌شود، اعمال این تحریم‌های ثانویه، در صورت عزم دولت بعد آمریكا برای بازگشت به برجام، تا سه ماه این فرایند را به تاخیر اندازد.
بر همین اساس از آنجا كه به گفته حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران؛ «آمریكایی‌ها تاكنون هركاری علیه ملت بزرگ ایران می‌توانستند انجام داده اند» تا «مقاومت ملت ایران» را بشكنند، اعمال این تحریم‌های ثانویه مطابق با آنچه جواد ظریف نیز اشاره كرده است؛ «تبانی برای گرسنگی دادن یك ملت» از سوی دشمنانی است كه از ترس از دست دادن قدرت در رقابت با رقیب خود، تلاش دارند تا آخرین حربه‌ها برای به زانو در آوردن ایران را در با شیوه‌ای عجولانه عملی سازند.
