در ماه‌های اخیر انتشار اخبار مرجوع‌شدن محموله‌های مختلف از محصولات كشاورزی تولید ایران مانند فلفل دلمه از روسیه، كیوی از هند و سیب‌زمینی از ازبكستان و تركمنستان، منجر به بالاگرفتن مناقشه‌ها درباره دلایل شكل‌گیری این اتفاق شده است.
محصولات كشاورزی
برخی فعالان بازار محصولات كشاورزی، استفاده از سموم و آفت‌كش‌های چینی و هندی بی‌كیفیت و باقی‌ماندن این سموم روی محموله‌های صادراتی را علت اصلی مرجوع‌شدن این محموله‌ها قلمداد كرده‌اند، اما دست‌اندركاران بخش كشاورزی، پررنگ‌شدن خبر برگشت این محموله‌ها از بازارهای صادراتی را فضاسازی رسانه‌ای برای مقاصد خاص تلقی و تأكید می‌كنند علت اصلی مرجوع‌شدن اینگونه محموله‌ها تغییر و به‌روزرسانی قوانین و مقررات كشورهای هدف صادراتی و ناهمخوانی محصولات كشاورزی صادرشده با قوانین و مقررات جدید بوده است. در تازه‌ترین واكنش‌ها، مجمع ملی سازمان‌های مردم‌نهاد در نامه‌ای به رئیس كمیسیون كشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس، ضمن گوشزد كردن وظایف سازمان حفظ نباتات، خواستار اقدام سازمان بازرسی كل كشور در برخورد با این موضوع شده است. با شاهپور علایی‌مقدم، معاون وزیر جهادكشاورزی و رئیس سازمان حفظ نباتات كشور درباره حواشی پیش‌آمده گفت‌وگو كرده‌ایم.
علت مرجوع‌شدن برخی محصولات كشاورزی ایران از بازارهای هدف صادراتی چیست؟
سالانه 120میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی، دام، طیور و شیلات در ایران تولید می‌شود كه بخشی از آن صادر می‌شود. در نتیجه، در تولید محصولات كشاورزی، تازه‌كار نیستیم و از نحوه استفاده مناسب از سموم برای تولید این نوع محصولات اطلاع داریم.
چه نهادی بر نحوه استفاده از سموم كشاورزی نظارت دارد؟
مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشكی، میزان استفاده از سموم برای تولید محصولات مختلف كشاورزی را تعیین و بر رعایت مقررات آن نظارت می‌كند.
پس چرا گفته می‌شود محصولات كشاورزی ایران بدون نظارت لازم صادر شده است؟
در مورد مرجوع‌شدن برخی محموله‌های صادراتی محصولات كشاورزی بزرگ‌نمایی می‌شود. از ابتدای امسال تاكنون 4.5میلیون تن محصولات مختلف كشاورزی به بازارهای هدف مانند كشورهای اوراسیا، عراق، امارات متحده عربی، افغانستان و... صادر شده است. اگر در زمینه كنترل دوره باقیمانده سموم یا مواد شیمیایی روی محصولات كشاورزی سوء‌مدیریتی وجود داشت، باید این موضوع در همه محصولاتی كه صادر می‌شود، مشهود باشد.
از نظر شما علت مرجوع‌شدن چند محموله اخیر چه بوده است؟
بازگشت محموله‌های صادراتی كشاورزی از برخی كشورها به‌دلیل تغییر مقررات و پروتكل‌های قرنطینه‌ای در كشورهای مقصد صادراتی بوده است. این كشورها اعلام می‌كنند باید محصولات صادراتی براساس مقررات و قوانین جدید این كشورها عرضه شود.
نقش سازمان حفظ نباتات در جلوگیری از این اتفاق چه بوده است؟
باید دید در این چرخه تولیدكننده، صادركننده یا متولیان بخش فرآوری و بسته‌بندی این محصولات چه كسانی هستند. سازمان حفظ نباتات و در مجموع دولت متولی انجام این كار نبوده، بلكه این سازمان وظیفه دارد با تعیین ضوابط و مقررات، كمك‌حال تولیدكنندگان و صادركنندگان این محصولات در حوزه فنی مهندسی باشد.
وظیفه سازمان حفظ نباتات چیست؟
طبق قانون وظیفه سازمان حفظ نباتات صدور گواهی بهداشتی برای این محموله صادراتی است. این گواهی به‌معنای آن است كه محصول مذكور عاری از بیماری، آفت و علف‌های هرز است. در واقع صادرات درست این محصول نیازمند كار فرآوری و بسته‌بندی و نماد فرهنگ تولید در ایران برای اعتمادسازی در بازارهای صادراتی است.
با این شرایط، به‌عنوان نمونه؛ علت برگشت‌خوردن محموله سیب‌زمینی از ازبكستان چه بوده است؟
در زمینه صادرات سیب‌زمینی به ازبكستان باید پرسید مگر بسته‌بندی، بارگیری و صادرات این محصول را دولت یا سازمان حفظ نباتات انجام داده است. اگر در داخل هر گونی سیب‌زمینی بیش از 5كیلوگرم خاك باشد، كشور مقصد به 2 دلیل این محموله را مرجوع می‌كند، زیرا وجود 5كیلوگرم خاك در گونی سیب‌زمینی جزئی از میانگین وزن محصول صادراتی محسوب می‌شود و كشور واردكننده برای خاك پولی پرداخت نمی‌كند. دیگر اینكه اگر در هر گونی سیب‌زمینی بیش از 2تا 5كیلوگرم خاك باشد، امكان انتقال برخی آفات و بیماری‌های خاكزی مانند «نماتود» به كشورهای واردكننده وجود دارد. سیب‌زمینی‌ها از ازبكستان، به‌دلیل خاك اضافه ناشی از برداشت آن در فصلی كه بارندگی وجود دارد، مرجوع شده، در نتیجه باقیمانده سموم، علت برگشت این محموله نبوده است. در نشستی با مسئولان ازبكستانی اعلام شد بسته‌بندی سیب‌زمینی صادراتی به ازبكستان باید حاوی كمتر از 2كیلوگرم خاك باشد. در نتیجه، به‌مدت 5روز، سیب‌زمینی استاندارد صادر شده، قرنطینه شد و آن دسته از سیب‌زمینی‌هایی را كه خاك بیشتری داشت، خودمان برگشت زدیم، زیرا كشور مقصد اعلام كرده بود محموله‌های صادراتی سیب‌زمینی با بیش از این میزان خاك را نمی‌پذیرد.
با این حساب، دلیل برگشت‌خوردن فلفل دلمه از روسیه و كیوی از هند و چین چه بوده است؟
در روسیه، هند و چین هم پروتكل‌های واردات محصولات كشاورزی عوض شده است. روسیه اعلام می‌كند برای واردات باید بداند تولیدكننده چه‌كسی است، در كجا و چه نوع محصولی را تولید و چه‌كسی آن را فرآوری و صادر كرده است. برای رفع این مشكل، وزارت جهادكشاورزی، سامانه «سماك» (سامانه مجوزهای الكترونیك كشاورزی) را تاسیس كرده كه از چهارشنبه هفته جاری یا شنبه هفته آینده آغاز به‌كار می‌كند. این سامانه باید از سال‌ها قبل ایجاد می‌شد اما پروتكل‌های كشورها اینگونه نبود و صادركننده تنها به قرنطینه اكتفا می‌كرد، قرنطینه نیز گواهی بهداشتی برای محصول صادر می‌كرد زیرا طبق قانون صدور گواهی سلامت محصولات بر عهده سازمان غذا و داروست كه در آن میزان فلزات سنگین، باقیمانده سموم و نیترات آزمایش می‌شود. این در حالی است كه در قانون تجارت ایران الزامی برای این سازمان در این زمینه وجود ندارد، چنان‌كه گمرك می‌گوید براساس قانون، تنها گواهی بهداشتی ملاك است و اگر خواستار صادرات محصول با گواهی سلامت هستید، باید قانونی جداگانه تصویب شود تا با نمونه‌برداری آنالیز فلزات سنگین، مواد شیمیایی، باقیمانده سموم، كودهای شیمیایی به‌خصوص ازت در آزمایشگاه‌های مرجع سازمان غذا و دارو انجام و گواهی سلامت محصول صادر شود. با تغییر قوانین و پروتكل‌های واردات محصولات كشاورزی در روسیه، سایر كشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، مانند ازبكستان، بلاروس و تركمنستان نیز این مقررات را رعایت می‌كنند و اینگونه نیست كه هر روز محصولات صادراتی ما به این كشورها مرجوع شود. در مورد برگشت محموله كیوی نیز باید گفت شپشك یا سفیدك كیوی، تنها به‌صورت فیزیكی از محصول جدا و آفت‌زدایی می‌شود. بر این اساس مثلا در امارات به این آفت‌زدایی نیازی نیست زیرا بازار این كشور كیوی را برای مصرف خوراكی می‌خواهد. اما در كشورهای دیگر مانند هند و چین كه مزرعه كیوی دارند، آفت‌زدایی را ضروری می‌دانند.
یعنی باقیمانده سموم و آفات كشاورزی عامل برگشت‌خوردن محموله‌های اخیر نبوده است؟
تولیدكننده‌ای كه محصول كشاورزی را به‌منظور صادرات تولید می‌كند، با دقت میزان استفاده از سموم را بررسی و مطابق آن تولید می‌كند. تولیدكنندگان با استفاده بی‌رویه از سموم یا سموم بی‌كیفیت، اعتبار خود را در كشورهای مقصد خراب نمی‌كنند. ولی مقررات و دستورالعمل‌های كشورهای مقصد به‌طور مداوم تغییر می‌كند در نتیجه ما نیز باید محصولات صادراتی را مطابق این مقررات تولید و صادر كنیم.
نقش وزارت جهاد كشاورزی در انطباق محموله‌های صادراتی با مقررات كشورهای مقصد چیست؟
با اجرای قانون تمركز، صفر تا صد وظایف تولید و صادرات محصولات كشاورزی به وزارت جهادكشاورزی منتقل شده است، در نتیجه باید مقررات تازه‌ای در اجرای این وظایف وضع شود یا برخی قوانین موجود اصلاح و قرنطینه‌های مجهز تعبیه و سامانه‌های گمرك متناسب با شرایط صادركنندگان تعریف شود.
مگر قبل از این شرایط چگونه بود؟
تا قبل از این هر كسی می‌توانست به‌راحتی با كارت بازرگانی به صادرات محصولات كشاورزی اقدام كند، اما اكنون كشورها به سلامت مواد غذایی اهمیت می‌دهند و باید مطابق با این مقررات محصولات را تولید و صادر كنیم.
نقش استفاده از سموم بی‌كیفیت داخلی و چینی در باقی‌ماندن آلودگی و برگشت‌خوردن محموله‌های كشاورزی چه بوده است؟
98درصد سموم مورد نیاز كشور، وارداتی است. برخی سموم در داخل كشور و با استفاده از فرمولاتورها و به‌صورت تكنیكال تولید می‌شود، علاوه بر آن تا 7هزار تن سم آماده نیز به‌صورت آماده وارد ایران می‌شود و تا 28هزار تن سم نیز با استفاده از ماده مؤثره در داخل ایران فرآوری می‌شود. با وجود همه نظارت‌ها، البته امكان تقلب در بازار سموم همانند همه محصولات دیگر وجود دارد كه نباید به‌حساب سازمان حفظ نباتات گذاشته شود.
آیا سم بی‌كیفیت قاچاق هم وارد می‌شود؟
در بازار سم هیچ گزارشی در مورد قاچاق در گمرك و قرنطینه‌ها نداریم.
نقش تحریم‌ها بر این شرایط چه بوده است؟
به‌علت تحریم‌ها تنوع و كیفیت سموم كشاورزی وارداتی كاهش یافته است. قبلا سموم از كشورهای مختلف و با تنوع بیشتری وارد می‌شد اما بعد از تحریم‌ها، سم تنها با تكنولوژی كشورهای چین و هند وارد می‌شود. طبیعی است كه ما فناوری این كشورها را در تولید و عرضه سم، به‌دلیل تنگناهای مناسبات تجاری و جابه‌جایی پول پذیرفته‌ایم. وقتی مبدأ واردات سم محدود است، باید نظارت بیشتری داشته باشیم.
سموم هندی و چینی چه اثری بر سلامت محصولات كشاورزی ایران داشته است؟
این آرامش ذهنی را به مردم می‌دهم كه محصولات كشاورزی ما سالم است و اینگونه نیست كه سازمان حفظ نباتات و وزارت جهادكشاورزی هیچ‌گونه نظارتی بر تولید و عرضه این محصولات ندارند.
كیفیت پایین سم تولید داخل، چه تأثیری بر افت كیفیت محصولات كشاورزی داشته است؟
در زمینه خودكفایی سموم در ابتدای راه هستیم، به‌دلیل وابستگی به مواد تكنیكال تولید، سموم را وارد می‌كنیم، به همین دلیل وقتی كشوری سم را فرموله می‌كند، ممكن است خطاهای اجتناب‌ناپذیری در بخشی از 28هزار تن سموم تولید داخل، رخ دهد. این سموم بنا بر سیاست‌های ابلاغی دولت و برنامه ششم تولید می‌شود، وجود كاستی‌ها امری طبیعی است اما اینگونه نیست كه سموم تولیدی برای جامعه مضر یا فاقد اثرگذاری لازم باشد.
