تالاب هامون كاملا خشك شده است

به گزارش رادیو پیام از ایرنا ؛تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریای خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یكی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌كره در ایران است. البته به نظر می رسد كه دیگر باید برای این تالاب ارزشمند از فعل «بود» استفاده كرد چون دیگر حتی یك قطره آب هم ندارد و به طور كامل خشك شده است؛ هامون تالابی تاریخی است به طوری كه تیمور لنگ از این دریاچه چنین یاد می‌كند: "امیر سیستان مرا سوار بر كشتی كرد و روی دریاچه هامون گردش داد و به من گفت كه در دوره رستم وسعت این دریا بیش از این بود كه می‌بینی" ، البته الان دیگر جز دشتی خشك از آن عظمت باقی نمانده است.

وسعت تالاب هامون در زمان پرآبی 5٬660 كیلومتر مربع است كه از این مقدار 3٬820 كیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. حیات هامون به رودخانه هیرمند وابسته است از این رو نوسان آب در آن بر هامون تاثیر مستقیم به جای می گذارد كه البته این تاثیر را در چند سال اخیر دیده ایم به طوری كه دیگر آبی از هیرمند روانه هامون نمی شود این در حالی است كه بر اساس قرارداد میان ایران و افغانستان در سال 1351 باید سالانه 850 میلیون متر مكعب و به عبارتی 21 مترمكعب آب در هر ثانیه به عنوان حقابه از هیرمند وارد هامون شود، در چند سال اول این اتفاق افتاد اما به مرور كم و كمتر شد تا اینكه در این سالها دیگر كامل قطع شد و فاجعه خشك شدن را برای هامون و اهالی اطراف آن رقم زد.

در این مدت دولت ایران تلاش زیادی كرد تا حقابه خود را از هیرمند بگیرد، در روزهای 25 تا 27 خرداد ماه امسال در بیست و پنجمین اجلاس كمیته مشترك كمیساران آب هیرمند كه در تهران برگزار شد وزارت نیرو با جدیت معاهده 1351 كه همان حقابه ایران از هیرمند است را از شركت كنندگان افغانستانی حاضر در نشست پیگیری كرد اما چندی پیش علی سلاجقه معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام كرد كه مسئولان افغانستان زیر بار اعداد و ارقام ایران در خصوص حقابه هیرمند نمی‌روند.

معمولا حقابه هامون از هیرمند سالانه از طریق سیلاب ها تامین می شد اما با احداث سد انحرافی كمال خان در 70 كیلومتری مرز ایران بر روی بستر اصلی رودخانه هیرمند در ولایت نیمروز این حق هم از هامون گرفته شد و جاری نشدن آن به سمت ایران شدت گرفت، در كنار آن اما یكی دیگر از اقدامات عجیب افغانستان منحرف كردن حجم زیادی آب از هیرمند به سمت شوره زاری به نام «گودزره» است كه این حجم آب به تلخاب تبدیل شد و هدر رفت كه البته مورد اعتراض ایران هم قرار گرفت.

سیلاب ها هم از هیرمند به سمت ایران می آمد و تالاب هامون آبگیری می شد اما با تكمیل شدن بند كمال خان در افغانستان امسال این حقابه به دست ما نرسیدقطعا این اقدام افغانستان تبعات اقتصادی و اجتماعی زیادی را برای كشور ما به ویژه در استان های همجوار با تالاب رقم زد كه یكی از آن از بین رفتن فرصت های شغلی مردم منطقه و دیگری افزایش مهاجرت ساكنان سیستان است كه خطر خالی شدن یكی از مهمترین مرزهای كشور را به همراه دارد.

داود میرشكار مدیر كل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در سال 1351 پروتكلی میان ایران و افغانستان امضا شد كه بر اساس آن حقابه ایران را از هیرمند به میزان 820 میلیون متر مكعب در سال معادل 21 متر مكعب بر ثانیه مصوب كردند، در سال های گذشته این حقابه تامین می شد، به هر حال چون سیلاب بود سیلاب ها هم از هیرمند به سمت ایران می آمد و تالاب هامون آبگیری می شد اما با تكمیل شدن بند كمال خان در افغانستان امسال این حقابه به دست ما نرسید.

وی افزود: علاوه بر اینكه این میزان حقابه به ایران نیامد، یك انحراف آبی هم در افغانستان رخ داد در واقع خارج از سیر عادی مسیر آب، آب را از هیرمند برای منطقه گودزره در افغانستان ارسال كردند این منطقه دشتی عمیق و شوره زار است و هیچ كاربردی هم ندارد اما حجم زیادی آب را با ارسال به این منطقه هدر دادند و به تلخاب تبدیل شد و آبی به تالاب هامون نرسید؛ در واقع ایران حقابه خود را دریافت نكرد.

وی ادامه داد: ظرفیت آبی هامون، بر اساس نیاز آبی هیدرولوژیكی آن چیزی حدود 17 میلیارد متر مكعب است، نیاز اكولوژیكی آن حدود 7 میلیارد متر مكعب است بنابراین به صورت متوسط حدود 12 میلیارد متر مكعب آب ظرفیت تالاب هامون است اما الان هیچ آبی به تالاب نمی رسد و امسال هامون هیچ حقابه ای دریافت نكرده و كاملا خشك است، حتی بخشی از هامون صابوری كه حدود 200 كیلومتر مربع آب داشته آنهم خشك شده است، یعنی الان بخش ایرانی تالاب هامون كاملا خشك شده است.

مشكلات عمده منطقه از خشك شدن تالاب

میرشكار گفت: خشك شدن تالاب مشكلات اكوسیستمی زیادی ایجاد می كند كه یكی از آنها تخریب و از بین رفتن پوشش گیاهی آن است، وقتی پوشش گیاهی از بین می رود می تواند به منبع گرد و غبار تبدیل شود، در چند سال اخیر به علت خشكسالی این شرایط بدتر شده و از طرفی زمانی كه دام های سبك، سنگین و شترها برای چرا وارد بستر خشك شده تالاب می شوند بافت منسجم و صله بسته خاك زیر پای این حیوانات سست و با كوچكترین باد به هوا بلند می شود كه مشكلات گرد و غبار را تشدید می كند.

وی اظهارداشت: علوفه مورد نیاز دام های سبك در حاشیه تالاب به علف هایی است كه در تالاب رشد می كنند و زمانی كه آنها خشك شود و از بین برود تامین علوفه این دام ها هم به خطر می افتد حتی رزق و روزی و معیشت اهالی منطقه هم دچار اختلال می شود و مردم شغلشان را از دست می دهند.

مدیر كل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان افزود: یكی دیگر از مشاغلی كه در اطراف تالاب هامون رواج داشت آبزی پروری و صیادی بود كه آنهم با خشك شدن تالاب از بین رفت، مساله بعدی بحث گردشگری در منطقه است، هامون یكی از مكان های گردشگری بود كه از نقاط مختلف كشور وارد آن می شدند كه این صنعت یك گردش مالی خوبی برای مردم سیستان به همراه داشت كه متاسفانه این فرصت هم از بین رفت و دیگر این شغل وجود ندارد.

وی گفت: تالاب هامون تا زمانی كه آبدار بود موجب تلطیف هوا در منطقه می شد اما اكنون با گرم شدن هوا و خشك بودن تالاب دما گاهی روزها به بالای 46 درجه می رسد كه این گرما تاب مردم را كم و مشكلات را چند برابر كرده است چون تالاب در دمای هوا تعادل ایجاد می كرد.

میرشكار افزود: همچنین تالاب در مهار شن های روان نقش بسزایی داشت و به نوعی بادشكن بود، پوشش گیاهی اجازه نمی داد كه بادها سرعت لازم را داشته باشند تا بتوانند شن ها را جابجا كنند این وضعیت همراه با خشكسالی واقعا مردم را در بخش سیستان كه به گفته رهبری تنگه احد نظام است گرفتار كرده است.

وی درباره جمعیت اطراف تالاب هامون گفت: 5 شهرستان هیرمند، نیمروز، زابل، هامون و زهك در اطراف تالاب بیش از 400 هزار نفر جمعیت را در خود جای داده است كه زندگی تمام آنها متاثر از این تالاب است، همه آنها در بخش های كشاورزی، دامداری، گردشگری و صیادی مشغول به كار بودند كه همه تحت تاثیر خشك شدن تالاب قرار گرفته است.

وی تاكید كرد: یكی از اقدامات اساسی كه باید در این زمینه انجام دهیم تقویت دیپلماسی آب است تا بتوانیم حقابه هامون را از افغانستان بگیریم، افغانستان با احداث سدهای متعدد بر روی رودخانه های منتهی به ایران مانع ورود سیلاب به كشور شده از این رو مشكلات زیادی را به وجود آورده است بنابراین تقویت دیپلماسی آب با هدف گرفتن حقابه از هیرمند بسیار مهم است.

مدیر كل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان ادامه داد: موضوعات دیگری كه باید پیگیری شود مساله معیشت جایگزین برای مردم سیستان و بلوچستان، تامین آب شرب و كشاورزی، ایجاد فضایی برای صیادان و آبزی پروری و اجرای پروژه های قرق برای تامین علوفه است كه باید جدی گرفته شود.

وی اظهار داشت: یك سری اقدامات دیگری هم وجود دارد كه باید دولت به آنها توجه كند یكی بحث تثبیت ریزگردها است كه باید در برنامه دو سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی گنجانده شود؛ با بودجه هایی كه استان ها دارند این كار امكان پذیر نیست باید به عنوان یك پروژه ملی این موضوع دیده و پیگیری شود و سپس راهكارها در قالب كارگروه های تخصصی ملی كه ایجاد می شود مورد بررسی قرار گیرد و با قید فوریت هزینه شود تا فشار از سوی ریزگردها بر روی مردم كم شود.



میرشكار ادامه داد: بحث معیشت جایگزین هم باید در دستور كار قرار گیرد، حوزه های گردشگری و تولیدات خانگی فعال شود تا اشتغال زایی خرد را برای این مردم ایجاد كنیم، البته پروژه سیستان در این حوزه ها فعال است و درحال اجرای اقداماتی در این زمینه از جانب سازمان حفاظت محیط زیست و برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد یا برنامه عمران ملل متحد (UNDP) است اما با توجه به شرایط منطقه باید به این كارها سرعت بخشید چون مردم شرایط خیلی سختی را سپری می كنند و برای اینكه از مهاجرت مردم بومی جلوگیری شود و یكی از مهمترین مرزهای كشور از جمعیت تخلیه نشود، باید این اقدامات را سریع انجام دهیم تا مشكلات رفع شود.

وی درباره اینكه آیا قانونی در زمینه آبهای مرزی و مشترك میان كشورها وجود ندارد گفت: اگر چنین قوانینی وجود داشت مثلا كشور تركیه با احداث سد آب را به روی عراق و سوریه نمی بست، البته شرایط ما در مرز سیستان ویژه تر است چون طالبان حضور پیدا كردند به دلیل نبود دولت منسجم، متاسفانه تصمیمات كوتاه مدت حوزه ای گرفته می شود كه ما را در استان سیستان و بلوچستان با مشكلات زیادی روبرو كرده است.

برخی اقدامات نشان می دهد كه دشمنان در مرزها فعالند و كشورهای ابرقدرتی كه دوست دارند مرزهای ما را خالی كنند و ناامنی را به كشور ما بیاورند بیكار ننشسته‌اندمدیر كل محیط زیست سیستان و بلوچستان افزود: بنابراین قانونی برای مرزها وجود ندارد اگر هم باشد در قالب تفاهم میان كشورها است مگر اینكه از سطوح بالاتر در حوزه های بین المللی قانونی در نظر بگیرند و حقابه پایین دست رودخانه ها دیده شود.

وی اظهار داشت: یك مساله دیگر در زمینه هامون این است؛ برای اینكه بتوانیم حمایت بین المللی داشته باشیم در سال 1395 این تالاب به عنوان ذخیره گاه زیست‌كره به ثبت جهانی رسید و تحت حمایت حوزه بین المللی درآمد اما آنطور كه انتظار می رفت حوزه بین الملل و حوزه هایی كه باید از این ذخیره گاه با اهمیت حمایت كنند، متاسفانه وجود ندارد.


میرشكار گفت: برخی اقداماتی كه در منطقه رخ می دهد به نظر می رسد غرض ورزانه است، مثلا یك زمانی می گویند آب كم داریم ما هم می پذیریم كه واقعا آب نیست و خودشان برای نیازهای داخلی به همان مقدار آب نیاز دارند اما وقتی می بینیم كه میلیاردها متر مكعب آب را منحرف می كنند و می فرستند جایی كه هیچ حیاتی وجود ندارد و حدود 30 سال آبی آنجا نرفته و این حجم آب به تلخاب تبدیل می شود، این نشان می دهد كه دشمنان در مرزها فعالند و كشورهای ابرقدرتی كه دوست دارند مرزهای ما را خالی كنند و ناامنی را به كشور ما بیاورند، بیكار ننشسته‌اند.

تشكیل قرارگاه سیستان

وی افزود: البته وزیر كشور دستور تشكیل قرارگاه سیستان را در قالب طرح رزاق با هدف حمایت از مردم سیستان صادر كرده است، كه در قالب آن یك سری اقدامات حمایتی از مردم سیستان در دولت سیزدهم انجام می شود، در واقع با هدف معیشت مردم ایجاد می شود تا تصمیمات درستی در این مسیر گرفته شود تا گشایشی برای مردم آن منطقه شود چون مردم آنجا واقعا در تنگنای بیش از حد هستند.

میرشكار گفت: استانداری در حال انجام اقدامات این قرارگاه است و اعضای آن را نیز استانداری، ارگان های نظامی، انتظامی، دولتی، برخی نهادهای انقلابی و حاكمیتی مانند بنیاد مستعضفان، بنیاد علوی، بركت، كمیته امداد امام تشكیل می دهد.