اصفهان- بنا بر پیش‌بینی هواشناسی اصفهان به دلیل استمرار خشكسالی در مناطق شمال و شرق این استان، ریزگردها در روزهای گرم تابستان امسال نفس اصفهان را تنگ‌تر می‌كنند.
فعال شدن كانون‌های بحرانی فرسایش بادی در اطراف اردستان سبب شد تا شاخص هوای كلانشهر اصفهان روز دوشنبه 22 خرداد برای نخستین بار در سال جاری در وضعیت قرمز و ناسالم برای همه گروه‌های جامعه ثبت شود. مركز كنترل كیفیت هوای شهرداری اصفهان اعلام كرد كه آلاینده غالب در تمامی ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای این شهر در روز دوشنبه، ذرات معلق 10 میكرون (ریزگرد) بوده كه در ساعاتی در شرایط هشدار قرار گرفت.
اما ریزگردهای برخاسته از اردستان فقط هوای كلانشهر اصفهان را آلوده نكرد، این مهمان ناخوانده در شعاع صدها كیلومتر از شمال و شرق تا جنوب، نفس شهرهای استان را به شماره انداخت.
معاون توسعه و پیش بینی اداره كل هواشناسی استان اصفهان در این باره می‌گوید: توفان گردوخاكی كه شامگاه 21 خرداد در نیمه شمالی و شرق استان اصفهان و بویژه از بیابان‌های اطراف اردستان شكل گرفت با توجه به جهت بادهای شمالی و شرقی به مناطق مركزی استان و كلانشهر اصفهان، نجف آباد، ورزنه و حتی مناطق جنوبی اصفهان مانند زرین شهر و مباركه و شهرضا كشیده شد.
نوید حاجی بابایی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: امسال شرایط خیزش گردوغبار با شدت بیشتر نسبت به سال‌های گذشته در استان طی دو- سه ماه آینده و بویژه در یك ماهه پیش‌رو وجود دارد، مشابه گردوخاكی كه روز دوشنبه مناطق مختلف و از جمله شهر اصفهان را درگیر كرد.
وی خاطرنشان می‌كند: میانگین بارش‌های استان از ابتدای سال زراعی (مهر 1401) تاكنون 202 میلیمتر بوده كه با میانگین دروه بلندمدت (63 ساله) استان تقریباً برابر است و نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته 45 درصد افزایش یافته است با وجود این شرایط، باید توجه داشت كه میزان بارش در شهرستان‌های مختلف استان متفاوت بوده بطوری كه در نیمه شرق و شمال اصفهان بین 30 تا 50 درصد امسال كمبود بارش داریم و در مناطق مركزی استان امسال وضعیت بارشی بهتر بوده و در غرب استان نیز وضعیت بارش كمتر از نرمال یا در حد نرمال است.
معاون توسعه و پیش بینی اداره كل هواشناسی استان اصفهان می‌افزاید: كمبود 30 تا 50 درصدی بارش در نیمه شرق و شمال استان كه به طور عمده كانون‌های خیزش گردوخاك در آنها گسترش یافته، متأسفانه پتانسیل غبارخیزی و باد وگردوخاك را بشدت بالا می‌برد زیرا شرایط خشكسالی در آن مناطق تشدید شده است.
حاجی بابایی خاطرنشان می‌كند: همه ساله در ماه‌های گرم سال یا تابستان به محض اینكه الگوی بادهای غالب استان در آن مناطق به جهت شرقی- غربی و شمالی تغییر می‌كند، كانون‌هایی كه در مرز مشترك اصفهان - سمنان و اصفهان - یزد هستند؛ فعال می‌شوند.
وی اضافه می‌كند: این شرایط در چند سال اخیر طبیعی بوده و بحرانی نیست و علت اصلی نیز استمرار خشكسالی‌ها و كمبود بارش است كه اجازه می‌دهد خاك با وزش باد براحتی از سطح زمین جدا شود.
طبق آمار اعلام شده از سوی اداره كل حفاظت محیط زیست استان، تابستان سال گذشته 25 درصد میزان آلودگی هوای شهر اصفهان بدلیل افزایش گردوغبار و ذرات معلق (10 pm) شدت یافت.
همچنین طی 20 سال اخیر، سالانه حدود 45 هزار هكتار به مساحت كانون‌های بحران فرسایش بادی اصفهان افزوده شده كه كارشناسان می‌گویند این شیب تند بیابان زایی در استان ناشی از تغییر اقلیم و كاهش بارندگی است.
تاكنون 16 كانون بحرانی گردوغبار در استان اصفهان و بطور عمده در مناطق شمال و شرق و مركز این استان شناسایی شده است.
در همین ارتباط معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره كل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینكه بیش از 3 میلیون هكتار عرصه‌های مستعد خیزش گردوغبار با اقلیم گرم و خشك بیابانی در استان اصفهان وجود دارد، می‌گوید: این عرصه‌ها به لحاظ طبیعی با محدودیت‌هایی از جمله رطوبت كم و پوشش گیاهی ضعیف رو به رو است. در چنین مناطقی عوامل انسانی می‌تواند این شرایط تشدید و ایجاد چالش كند.
حسین اكبری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: از این 3 میلیون و 200 هزار هكتار عرصه بیابانی، حدود یك میلیون و 300 هزار هكتار كانون‌های بحرانی گردوغبار است كه معمولاً در شمال، شرق و مركز استان گسترش یافته و اگرچه قبلاً گفته می‌شد این كانون‌ها 6 شهرستان را دربر می‌گیرد اما حالا با توجه به تفكیك شهرستان‌ها در شرق استان، حدود 11 شهرستان درگیر كانون‌های بحرانی گردوغبار هستند از جمله نائین، اردستان، اصفهان، آران و بیدگل، برخوار، خور و بیابانك، نطنز، ورزنه، جرقویه و هرند كه این‌ها در فصولی از سال با شدت و حدت متفاوت درگیر اند.
به گفته وی این مناطق استان به لحاظ طبیعی كاملاً مستعد غبارخیزی هستند و خشكسالی‌های بسیار شدید در 10- 15 سال اخیر باعث فقر پوشش گیاهی این نقاط شده و طبیعتاً باعث شده ما با وزش باد شاهد خیزش گردوغبار باشیم.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره كل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: یك مشكل بزرگی كه در استان اصفهان وجود دارد و می‌تواند مستقیم و غیر مستقیم پدیده گردوغبار را تشدید كند خشك شدن تالاب بین المللی گاوخونی است
اكبری می‌افزاید: باید توجه داشت كه تالاب گاوخونی یك پهنه 47 هزار هكتاری است كه بدلیل رسوبات ریزدانه و آغشته به فلزات سنگین بسیار مستعد خیزش گردوغبار است. از طرفی خشك ماندن دو پهنه آبی تالاب و رودخانه زاینده رود باعث تشدید پدیده بیابان زایی و تشدید پدیده گردوغبار می‌شود.
وی اضافه می‌كند: پیرامون كلانشهر اصفهان از جمله در شرق و شمال آن در سجزی و برخوار معادن گچ و كارخانه‌ها و كارگاه‌های گچ و آجر وجود دارد ه عامل مهمی در غبارخیزی این خطه است.
گردوغبار و ریزگرد سال 1400، بالغ بر 400 میلیارد تومان به استان اصفهان خسارت وارد كرد، معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان می‌گوید: 90 درصد از این مبلغ در كانون‌های محور انارك به نائین و محور دشت سجزی به استان تحمیل می‌شود.
طبیعت منتظر اعتبارات نمی نشیند
حسینعلی نریمانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینكه عوامل بیابان زایی اقلیمی و انسانی است و با یك دستگاه اجرایی مانند سازمان منابع طبیعی نمی‌توان همه بیابان‌ها را كنترل كرد، می‌افزاید: اداره منابع طبیعی در حد توان بیابان زدایی انجام می‌دهد اما طبیعت منتظر اعتبارات ما نمی‌نشیند و با هر گونه بهره برداری اشتباه از سرزمین، طبیعت نیز كار خود را انجام می‌دهد و دامنه فرسایش خاك و بیابان گسترده‌تر می‌شود.
وی تصریح می‌كند: لازم است با كمك مدیریت استان و سایر دستگاه‌ها مانند آب منطقه‌ای زیر مجموعه وزارت نیرو برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی كنترل شود و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان معادنی را كه مجوز می‌دهد به احیا سطح تخریب شده، موظف كند.
معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان می‌افزاید: عامل غالب گسترش كانون‌های گردوغبار در مناطق شمالی و شرقی استان اقلیم است كه سبب خشكی زمین شده است؛ ما چندین بار برای راهكارها در خصوص مناطقی مثل اردستان كه اكنون كانون‌های آن فعال شده، مكاتبه كردیم.
ایجاد 85 هزار جنگل دست كاشت در اردستان
نریمانی خاطرنشان می‌كند: از دهه 50 تا 80 در اردستان 85 هزار هكتار جنگل دست كاشت ایجاد كردیم و این جنگل‌های دست كاشت عمود بر این بادی است كه به سمت اصفهان می‌وزد اما از سال 1385 به بعد از این جنگل‌ها مراقبت كردیم زیرا سطحی كه در اردستان جنگل‌كاری شده برابر با سطح جنگال‌های دشت كاشت برخی استان‌هاست و ایجاد 85 هزار هكتار جنگل دست در اردستان برای حفظ زیرساخت‌ها و مناطق مسكونی این منطقه كفایت می‌كرده است.
وی با اشاره به اینكه اكنون كانون‌های فرسایش بادی بالاتر از این جنگل‌های دست‌كاشت فعال شده است، خاطرنشان می‌كند: این‌ها كانون‌های بین مرزی استان‌ها و بین حوضه‌ای است مانند مناطق كویری بین اصفهان- سمنان و یا اصفهان- یزد؛ برای مثال زمانیكه در منطقه سیاهكوه بین اصفهان و یزد توفان می‌شود تبعات آن در جاده اردكان خود را نشان می‌دهد. یزد از كانون‌های اصفهان و اصفهان از كانون‌های سمنان و خراسان و جنوبی و قم تأثیر می‌پذیرد و این در حالی كه با اعتبارات كم استانی، امكان كنترل این كانون‌های بین حوضه‌ای وجود ندارد و هر استان براساس بودجه سالانه خود تلاش می‌كند طرح‌های بیابان‌زدایی را در مناطق اولویت دار خود هزینه كند.
معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با بیان اینكه اعتبارات ستاد ملی گردوغبار نیز محدود است، تصریح می‌كند: نمایندگان مجلس شورای اسلامی اما می‌توانند با تشكیل كمیته‌ای در مجلس با توجه به حساسیت موضوع گردوغبار ردیف اعتباری مستقل برای آن بگذارند كه برای مثال در اولویت بندی‌های استانی هزینه نشود بلكه مختص كنترل كانون‌های بحرانی بین استان‌ها باشد.
نریمانی خاطرنشان می‌كند: رقم اعتباری كه برای مثال برای طرح‌های مقابله با بیابان زایی به استان داده می‌شود در سطح 350 هكتار در سال است كه مساحتی حدود 3.5 در یك كیلومتر می‌شود در حالی كه تنها یكی از كانون‌های ما بین نائین تا انارك 70 كیلومتر است؛ از این رو نمی‌توانیم با بودجه‌های استانی را در كانون‌های بین مرزی هزینه كنیم.
وی اضافه می‌كند: موضوعی كه اكنون مورد تأیید اساتید دانشگاهی است این بوده كه قرار نیست كانون‌های بزرگ گردوغبار را نهال كاری كنیم زیرا همه این‌ها مناطق خط القعر ما است یعنی زمانی در خط القعرها آب جریان داشته است و بابد بررسی شود كه چرا دیگر آب در این نقاط نیست و به نظرم لازم است ابتدا مطالعاتی صورت گیرد تا بر اساس آن طرح‌های آبخوان‌داری برای كمك به حفظ رطوبت خاك انجام شود.
حاصل نیم قرن بیابان‌زدایی در اصفهان برابر با كانون‌های گردوغبار اردستان است
معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با بیان اینكه اكنون موضوع سازگاری با گردوغبار پذیرفته شده زیرا تغییر اقلیم اتفاق افتاده است و كاری نمی‌توان كرد، خاطرنشان می‌كند: باید بپذیریم كه بالاخره هر سال در این مقطع گردوغبار داریم.
نریمانی می‌افزاید: حدود نیم قرن و در دولت‌های مختلف در استان اصفهان فقط 310 هزار هكتار طرح‌های بیابان‌زدایی انجام دادیم در حالی كه اكنون 300 هزار هكتار فقط اردستان كانون گردوغبار دارد و این‌ها مطالعه نشده و چه بسا راهكارهایی در آن مطالعه پیدا شود.
وی تاكید می‌كند: اگر كمبته‌ای در مجلس تشكیل و ردیف اعتباری مستقل برای گردوغبار مثل دریاچه ارومیه تعریف شود و اعتباری بغیر از اعتبارات سازمان منابع طبیعی برای مقابله با این پدیده در نظر بگیرند برای مثال می‌توانم با استان سمنان در حوضه اردستان - معلمان روان‌آبها را كنترل و حفاظت كنیم طوری كه رطوبت خاك بیشتر شود و مسیر ابراهه‌ها هدایت شود به سمت دق‌ها كه رسوبات آنها بسیار ریز است و همان ریزگردها اكنون به سمت اصفهان می‌خیزد. این پروژه بزرگ است و اینكه یك استان انجام دهد از اختیار اصفهان خارج است.
