دارو مثل شمشیر دولبه است. هم می‌تواند حال فرد را خوب كند و هم می‌تواند برای بدن خطرناك و مضر باشد. وقتی دارویی را خودسرانه و بدون تجویز پزشك و بدون این كه كارآیی آن را بدانیم، مصرف می‌كنیم، می‌توانیم با دست خودمان به بدن خود آسیب برسانیم.
این یك واقعیت است كه ما ایرانی‌ها عادت داریم تا احساس خستگی و بی‌حالی و خواب‌آلودگی و درد كردیم، هر دارویی را خودسرانه مصرف كنیم و حتی آنها را به دوستان و اعضای خانواده هم سفارش و تجویز كنیم. از مكمل‌ها گرفته تا ویتامین‌های گروه ب و ویتامین سی و امگا3 و ویتامین دی و آمپول نوروبیون و حتی داروهای اعصاب و روان كه روانپزشك‌ها همواره هشدار می‌دهند كه مصرف خودسرانه آنها می‌تواند آسیب‌های غیر قابل جبرانی به جسم و روان فرد برساند.
در اكثر دورهمی‌های خانوادگی و محافل دوستانه و سر سفره شام و سر میز غذا همیشه یك نفر هست كه خود را متخصص تمام شاخه‌های پزشكی بداند و ما را قانع كند كه نیازی نیست به پزشك مراجعه كنیم و اگر فلان دارو را مصرف كنیم، فلان درد و مشكل ما برطرف خواهد شد. حتی در دوره اوج كرونا، مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیك‌ها و مسكن‌ها افزایش پیدا كرده بود و پزشكان مدام نسبت به مصرف بدون مجوز آنها هشدار می‌دادند.
در هر خانه‌ای، یك داروخانه‌ای هست
درِ یخچال و كشوی كابینتِ هر خانوده ایرانی را كه باز كنید، حتما یك داروخانه پیدا می‌كنید كه در آن انواع داروها یافت می‌شود. از داروهای مربوط به مشكلات گوارش گرفته تا داروهای اعصاب و روان، قرص‌های آرام‌بخش و خواب‌آور، انواع مسكّن‌ها، انواع آنتی‌بیوتیك‌ها، آمپول‌های نوروبیون، آمپول‌های خوشرنگ ب كمپلكس، قوطی‌های رنگ و وارنگ مكمل‌های زنانه و مردانه كه بیشتر آنها خودسرانه و بدون نظر پزشك خریداری شده‌اند و روزانه یا ماهانه مصرف می‌شوند. بعضی از خانواده‌ها در خانه، كابینت مخصوص دارو دارند و به آن «جا دارویی» یا «داروخانه» می‌گویند!
البته نباید از نظر دور داشت كه تعداد زیادی سایت و پلتفرمِ فروش دارو در كشور فعالند كه انواع مكمل‌ها و داروها را با قیمت‌ها و تخفیف‌های استثنایی و بدون نیاز به تجویز پزشك می‌فروشند و خیلی راحت به دست مشتری می‌رسانند و طبیعی است كه مردم هم برای خرید از این سایت‌ها و پلتفرم‌ها وسوسه شوند.
دكتر ایرج خسرونیا، متخصص داخلی، فوق تخصص گوارش و كبد و رئیس جامعه پزشكان متخصص داخلی ایران می‌گوید: «متاسفانه آمار مصرف خودسرانه مكمل‌ها در ایران خیلی زیاد است. علاوه بر این، مصرف داروهای دیگر مثل مسكن‌ها و آنتی‌بیوتیك‌ها هم بیش از حد معمول است.»
دكتر خسرونیا همچنین اشاره می‌كند: «دارو مثل شمشیر دولبه است. هم می‌تواند حال فرد را خوب كند و هم می‌تواند برای بدن خطرناك و مضر باشد. وقتی دارویی را خودسرانه و بدون تجویز پزشك و بدون این كه كارآیی آن را بدانیم، مصرف می‌كنیم، می‌توانیم با دست خودمان به بدن خود آسیب برسانیم.»
عوارض خطرناك مصرف بیش از حد ویتامین‌ها؛ از نوروبیون تا ویتامین دی و سی
خطرناك‌ترین عوارض داروهای تقویتی
طبق گزارش جامعه پزشكی، آمار مصرف خودسرانه داروهایی مثل آمپول تقویتی نوروبیون و ب كمپلكس در ایران بسیار بالا است و خیلی از مردم، همدیگر را هم به مصرف آنها تشویق می‌كنند و حتی تا جایی تخصصی عمل می‌كنند كه تاكید دارند حتما نوع خارجی آن خریداری شود تا اثر بهتری داشته باشد. این در حالی است كه دكتر خسرونیا می‌گوید:«مصرف بیش از حد بعضی از داروها مثل آمپول ب كمپلكس، آمپول نوروبیون، ب 12 و ویتامین دی اثرات بدی روی بدن می‌گذارد و تحقیقات نشان داده كه بعضی از اینها سرطان‌زا هستند و حتی می‌توانند مرگبار باشند.»
این فوق تخصص گوارش و كبد اضافه می‌كند: «دارویی مثل ویتامین دی اگر زیاد مصرف شود، باعث ایجاد سنگ كلیه می‌شود. همچنین مصرف بی‌رویه بعضی از داروها كبد چرب ایجاد می‌كنند.»
دكتر خسرونیا می‌گوید: «مصرف مقدار زیادِ بعضی از داروها مثل ویتامین دی، ویتامین سی و ب كمپلكس باعث ناراحتی‌های دستگاه گوارش، كبد و كلیه می‌شود و حتی می‌تواند به مسمومیت فرد منجر شود. پس مصرف هر دارویی بدون تجویز پزشك كار درستی نیست. البته نمی‌توان نادیده گرفت كه بعضی از پزشكان هم خیلی راحت نوروبیون تجویز می‌كنند. حتی برای درمان سرماخوردگی.»
تا احساس خستگی می‌كنند، یك نوروبیون می‌زنند
آمپول‌های نوروبیون و ب كمپلكس كه هردو به آمپول‌های تقویتی معروفند، از خانواده ویتامین‌های گروه ب هستند و در درمان بسیاری از اختلالات موثرند اما مصرف بی‌رویه آنها می‌تواند برای فرد خطرآفرین باشد. مثلا مصرف بیش از حد نیاز نوروبیون، دوز فلزات سنگینِ موجود در بدن را بالا می‌برد كه می‌تواند عوارض ناگواری داشته باشد؛ عوارضی مثل مسمومیت.
ب كمپلكس و نوروبیون بیشتر برای افرادی مفید هستند كه كمبود ویتامین ب دارند. به خصوص افراد سالمند كه ویتامین‌های مورد نیاز راحت به بدن‌شان نمی‌رسد. یكی از مهم‌ترین علائم كمبود ویتامین ب، احساس خستگی مفرط و دائمی است. به همین دلیل خیلی از افراد به خصوص جوانان به مصرف نوروبیون گرایش دارند تا سرحال باشند و كارهای روزمره خود را بدون خواب‌آلودگی و خستگی انجام دهند.
اما رئیس جامعه پزشكان متخصص داخلی می‌گوید:«مصرف نوروبیون اصلا برای جوانان جایگاهی ندارد و فقط افراد مسن و سالمند باید آن را مصرف كنند. آن هم ماهانه یا هر چند ماه، یكی دو بار. در كشور ما طوری شده كه افراد جوان تا احساس خستگی و كسالت می‌كنند، یك آمپول نوروبیون می‌زنند. در حالی كه هیچ فایده‌ای هم ندارد و فقط بدن خود را از بین می‌برند.»
دكتر خسرونیا می‌گوید:«بیشتر كشورهای دنیا دارو را بدون نسخه پزشك به دست بیمار نمی‌دهند اما متاسفانه این كار در ایران مرسوم است و هركس دارویی بخواهد، می‌رود آن را راحت از داروخانه می‌خرد.»
این فوق تخصص گوارش و كبد همچنین اشاره می‌كند:«قدیم‌ها هركس می‌رفت مسافرت، برای عزیزانش سوغاتی می‌آورد. در حالی كه الان با خودشان دارو می‌آورند! قوطی‌های 100 تایی مكمل كه مثل نقل و نبات می‌خورید و گاهی مشكل برایتان ایجاد می‌شود. الان در مغازه‌های معمولی هم بعضی داروهای مكمل پیدا می‌شوند و شما راحت می‌توانید آن را خریداری كنید.»
حتی مكمل‌ها را هم خودسرانه نخورید
خیلی از مردم تصور می‌كنند مصرف مكمل‌ها هیچ ضرری ندارد و برای بدن‌شان ضروری است. برای همین در سبد مصرفی آنها قرار دارد و حتی كودكان خود را نیز از آن بی‌نصیب نمی‌گذارند. درحالی‌كه پزشكان تاكید دارند حتی مكمل‌ها را هم نباید تحت هیچ شرایطی خودسرانه مصرف كرد.
رئیس هیأت مدیره جامعه پزشكان متخصص داخلی ایران می‌گوید: «اگر خوب غذا بخورید و مواد پروتئینی و ویتامین‌ها به بدن‌تان برسد، مصرف مكمل‌ها اشتباه است. در هیچ جای دنیا چنین چیزی رایج نیست. ما مقدار زیادی از بودجه خانواده و بودجه دولت را صرف خرید همین داروها می‌كنیم كه مصرف‌شان هیچ ضرورتی ندارد.»
دكتر خسرونیا اشاره می‌كند:«هروقت آزمایش خون دادیم و نتیجه آزمایش ما كمبود ویتامینی را نشان داد، مصرف داروها و ویتامین‌ها و مكمل‌ها معقول و منطقی است. اما وقتی آزمایش نداده‌ایم و نمی‌دانیم در چه مورد چقدر كمبود داریم، اصلا نباید خودسرانه دارویی را خریداری و مصرف كنیم.»
