دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌ بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی

دولت سیزدهم تلاش‌های گسترده‌ای برای مرجعیت‌بخشی به میراث‌فرهنگی، مردمی‌كردن حفاظت از آثار باستانی، پیگیری حقوق ملی و استرداد اشیا تاریخی انجام داده است، ثبت ملی بافت‌ تاریخی شیراز، صعود 2رتبه‌ای ثبت جهانی آثار ناملموس و استرداد 5هزار و336 شی تاریخی از فرانسه، انگلیس و آمریكا نتایج همین رویكرد تحولی است.
به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا، میراث فرهنگی مهمترین منبع فرهنگی برای همه ملت‌ها و غنی‌ترین ظرفیت در اختیار جوامع برای گفت‌وگو و برقرار پیوند و احترام كامل به ارزش‌های فرهنگی است، در جهان معاصر راه برون‌رفت از چالش‌ها، توسل به بنیان‌های فرهنگی و بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها در ایجاد و تقویت پیوند بین مردم و جوامع محلی است و یكی از راه‌ها موثر برای تقویت وفاق ملی و تقویت جایگاه و توسعه فرهنگی كشور، برقراری ارتباط موثر با مردم به زبان فرهنگ و بر پایه منابع میراث فرهنگی است.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در دو سال اول دولت سیزدهم با احصا مسائل اصلی حوزه میراث فرهنگی و توجه به سرمایه اجتماعی، ضرورت افزایش سواد میراثی، اقدامات موثری را آغاز و محقق كرد؛ در همین چارچوب به منظور دستیابی به اهداف برنامه‌های كلان كشور با رویكردی تحولی اقدام به برنامه‌ریزی و تحقق برنامه‌های عملیاتی با محوریت افزایش سواد میراثی جامعه، مرجعیت‌بخشی به میراث فرهنگی، نهضت معرفی خوانش وروایت‌گری، اتكا و بهره‌مندی از تجربه و دانش پیشكسوتان و متخصصان، ارتقاء جایگاه كشور در مناسبات فرهنگی جهانی و منطقه‌ای، توسعه و مردمی كردن حفاظت از میراث فرهنگی، حمایت از مردم و پیگیری حقوق عامه، بازدید از موزه‌ها و اماكن تاریخی به عنوان كالای فرهنگی اولویت‌دار نزد مردم، دیپلماسی فرهنگی و استرداد اشیا تاریخی كرده است.
دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌بخشی بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی
بافت تاریخی شیراز / ثبت ملی 2 مرداد 1402
دولت سیزدهم و نجات‌بخشی بافت‌های تاریخی
در همین چارچوب در دو سال گذشته اعتبارات حفاظت و صیانت ار میراث فرهنگی كشور بیش از 50درصد افزایش یافت؛ كه بلافاصله برنامه ریزی راهبردی بیش از 2هزار طرح حفاظتی و مرمتی كشور در دستور كار قرار گرفت و بیش ار 600 طرح حفاظت و مرمت بناهای تاریخی اجرایی شد.
میراث فرهنگی و الگوی حفاظت بناها و بافتهای تاریخی در روند توسعه همواره با برخی از برنامه های توسعه تعارض داشت، متخصصان و منتقدان این حوزه همواره گله داشتند كه میراث فرهنگی در تقابل با حوزه‌های عمرانی پا پس كشیده و تسلیم طرح‌های توسعه می‌شود، در دو سال گذشته حل مسائل و نجات بخشی حداقل دو بافت تاریخی شیراز (به وسعت 360هكتار) و مطالعات بافت تاریخی ارومیه( به وسعت 307 هكتار) جز اقدامات درخشان دولت سیزدهم است.
در دو سال گذشته همكاری‌های بین بخشی وزارت فرهنگی با دستگاه‌های دیگر برای حفاظت از آثار تاریخی توسعه یافت، بسته اقدام برای احیا و حفاظت از 100 روستای تاریخی با همكاری بنیاد مسكن، و مرمت حداقل 50 بنای تاریخی وقفی ( بقاع متبركه و بناهای عام المنفعه) از نمونه‌های روشن این رویكرد است.
وزارت میراث فرهنگی در دو سال گذشته توجه ویژه ای نیروهای انسانی متخصص از جمله پیشكسوتان، صاحب‌نظران، اساتید وكارشناسان و پژوهشگران در حوزه های مختلف میراث فرهنگی داشت، برگزاری دو دوره چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی و تجلیل از 22 چهره شاخص و برجسته، اعطای درجه هنری به استادكاران و مرمتكاران با عنوان میراث داران تمدن، سامان دهی و ایجاد امنیت شغلی برای حدود هزار نیروی متخصص شاغل در پایگاه های ملی و جهانی از نتایج همین رویكرد است.
دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌بخشی بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی
هفت اثر ناملموس ثبت شده در فهرست جهانی در 2 سال اخیر
دولت سیزدهم و صعود 2رتبه‌ای ثبت جهانی میراث ناملموس
تمركز بر برنامه‌های ثبت‌های ملی و جهانی در دولت سیزدهم شتاب بیشتری گرفت، در گام اول وزارت میراث فرهنگی سند چشم‌انداز 10 سالانه ثبت جهانی میراث ناملموس را تدوین كرد، در گام دوم شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی با حضور خبرگان، پیشكسوتان میراث فرهنگی برای نخستین بار تشكیل شد، نتایج این دو اقدام، بررسی، اولویت بندی و تشكیل 200 پرونده میراث فرهنگی برای ثبت جهانی است.
سال 1400 پرونده برنامه پاسداری از خوشنویسی در یونسكو ثبت شد، در سال 1401 و 1402 در 2 سال متوالی ، با ثبت جهانی 7 پرونده در فهرست جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسكو در دولت سیزدهم، ایران در این فهرست با 2 رتبه صعود اكنون در جایگاه پنجم ثبت آثار جهانی قرار گرفت
امسال سه پرونده هنر تذهیب، افطار و سنت‌های فرهنگی اجتماعی آن و جشن سده در اجلاس جمهوری بوتسوانا در آفریقا، به صورت بین المللی و مشترك تصویب و در فهرست جهانی قرار گرفت.
با ثبت این سه پرونده، مجموع آثار میراث فرهنگی ایران كه در فهرست جهانی كمیته بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسكو ثبت شده است به 24 عنصر رسید و جایگاه ایران را در میان 182 كشور عضو این كنوانسیون، با یك رتبه ارتقا از ششم در سال 2022 به پنجم جهان در 2023 رساند، سال گذشته ایران در رتبه هفتم جهان قرار داشت كه با ثبت جهانی 4 پرونده (شب یلدای ایرانیان، هنر سوزن‌دوزی تركمن، هنر ساختن و نواختن عود، مهارت پرورش كرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی) رتبه ایران به ششم جهان ارتقا یافته بود.
این در حالی است كه ایران برای نخستین بار 5 اثر منظر فرهنگی ماسوله، منظر فرهنگی الموت، گنبد علویان، مجموعه بسطام، مجموعه تربت جام را در فهرست میراث جهان اسلام ایسسكو ثبت كرد، همچنین پرونده 5 اثر مجموعه زیارتی آستان حضرت معصومه (س)، پردیس مركزی دانشگاه تهران، مسجد جامع بروجرد، شهر تاریخی اردكان و شهر تاریخی حریره هرمزگان تدوین شده است كه امسال به ایسسكو (سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ) ارسال خواهد شد.
دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌بخشی بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی
كاروانسرای دیر گچین در جاده تاریخی ری به قم
دولت سیزدهم و ثبت 54 كاروانسرای تاریخی
ثبت كاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث فرهنگی ملموس ایران از اتفاقات كم نظیر در عرصه فرهنگی بود، ثبت مجموعه ای زنجیره شكل از آثار بشری از اعماق تاریخ؛ پیش از این ایران با ثبت مجموعه باغ های ایرانی (9 باغ) و قنات‌ها و كاریزهای ایرانی (11 قنات) در فهرست جهانی نشان داده بود كه هنر تمدن سازی ایرانیان در طول تاریخ در پهنه ایران زمین گسترده است، اما اكنون ثبت 54 كاروانسرای ایرانی به بیست و هفتمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسكو بار دیگر به جهانیان نشان ایران سرزمینی از سرشار از تاریخ و تمدن با مردمانی هنرمند و خردمند است.
پرونده كاروانسراهای ایران، شامل 54 كاروانسرای تاریخی در 24 استان كشور است كه البته از بین صدها كاروانسرا انتخاب شده‌اند و در توضیح ویژگی های آن در پرونده آن چنین آمده است «كاروانسراها یكی از مهمترین اَشكال معماری ایرانی هستند كه باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شده است. این كاروانسراها با مقایسه نقشه 200 كاروانسرا انتخاب شده‌اند و هیچ‌یك از آنها نقشه تكراری ندارند. بنابراین مشهود است كه كاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.»
«همچنین كاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بودند، به گونه‌ای كه تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید.از نظر مقایسه، تفاوت كاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از كاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شكل و نقشه است. زیرا به نظر می‌رسد نوع دیگر كاروانسراها از نمونه‌های اولیه ایرانی آمده است.»
دیرگچین (قم)، نوشیروان (اصفهان)، پرند/قلعه سنگی(رباط كریم)، رباط شرف (سرخس)، سنگی انجیره (اردكان)، جمال‌آباد (میانه)، عباس آباد تایباد (تایباد)، فخر داوود (نیشابور)، شیخعلی خان (شاهین شهر)، مرنجاب (آران و بیدگل)، امین آباد (شهررضا)، گبر آباد (قمصر)، مهیار (شهررضا)، گز (دهستان گز)، كوهپایه (كوهپایه)، مزینان (داورزن)، ایزدخواست (آباده)، فخرآباد (بجستان)، سرایان (سرایان)، قصر بهرام (گرمسار)، آهوان (خاورشهر)، میامی (شاهرود)، عباس‌آباد (شاهرود)، میاندشت (شاهرود)، زین الدین (مهریز)، میبد (میبد)، فارسفج(تویسركان)، خواجه نظر (جلفا)، دهدشت (دهدشت)، بیستون (بیستون)، گنجعلی خان (كرمان)، گویجه بل (اهر)، خوی (خوی)، صائین (نیر)، تی تی (سیاهكل)، باغ شیخ (ساوه)، زعفرانیه (سبزوار)، مهر (سبزوار)؛ ینگه امام (ساوجبلاغ)؛ بستك (بستك)؛ براز جان (برازجان)، خرانق (اردكان)، آجری انجیره (یزد)، افضل (شوشتر)، نیستانك (نائین)، چاه كوران (راور)، چمشك (پل دختر)، رشتی (اردكان)، تاج آباد (بهار)، ده محمد (طبس) ، خان (خوی)، چهل پایه (طبس)، سعد السلطنه (قزوین) و رباط قلی (جاجرم)، 54 كاروانسرا و رباطی هستند كه در پرونده كاروانسراهای ایران در فهرست جهانی یونسكو ثبت شدند.
دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌بخشی بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی
موزه ملی ایران
دولت سیزدهم و راه‌اندازی 53 موزه جدید
طبق آمار از ابتدای دولت سیزدهم تا تیرماه 1402 میانگین ماهانه تعداد بازدیدكنندگان از موزه ها به بیش از 3 هزار نفر رسیده است،كه میانگین 40 هزار بازدیدكننده در طول سال قبل را نشان می دهد این رقم از همه سالهای قبل بالاتر است.
همچنین در دو سال گذشته 53 موزه به مجموعه موزه‌های كشور افزوده شده است، كه 10 موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، 26 موزه خصوصی و 17 موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه ها هستند و تعداد كل موزه‌های كشور به 829 موزه است، یعنی در حال حاضر 262 موزه وابسته به وزارت میراث فرهنگی، 323 موزه غیروابسته مربوط به سایر دستگاه ها، 209 موزه خصوصی و 37 موزه مشاركتی در كشور فعالیت می كنند.
طبق گزارش‌های آماری در دو سال گذشته، 427 اثر منقول، 595 اثر غیرمنقول، 302 اثر طبیعی و 476 اثر ناملموس و در مجموع 1800 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌بخشی بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی
لوح هخامنشی استردادی از آمریكا
دولت سیزدهم و استرداد 5هزار و 336 شی تاریخی
در سال اول دولت سیزدهم 29 اثر تاریخی از فرانسه، در 6 ماه اول سال 1402 یك اثر تاریخی (نقش برجسته ساسانی) از انگلیس و در مهرماه 3هزار و 506 لوح هخامنشی از موسسه مطالعاتی شیكاگو آمریكا به ایران بازگردانده شد، روندی كه موجی شادی و غرور را در جامعه فرهنگی ایران ایجاد كرد. اینكه دولت مردمی مدافع حقوق مردم در مجامع بین المللی است.
دولت سیزدهم در دو سال اخیر بارها در مجامع بین‌المللی مانند دادگاه لاهه استرداد این الواح را با اهتمام ویژه‌ پیگیری كرده و خواستار آن شده تا میراث‌ تاریخی ملت را به كشور برگرداند و نهایتا پنجمین محموله الواح در قالب 3506 لوح بسته‌بندی شده، پس از بیش از 85 سال از سوی هیات ایرانی به كشور مسترد شد. این الواح به نسبت لوح‌هایی كه در مراحل قبل وارد كشور شده اند سالم‌تر بوده و قابل خواندن هستند.
دولت سیزدهم و میراث فرهنگی؛ از نجات‌بخشی بافت تاریخی تا استرداد الواح هخامنشی
نقش برجسته ساسانی، استردادی از انگلیس
بی‌تردید می‌توان دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه میراث فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی را ناشی از تحول در رویكردهای كلان به این حوزه دانست، اینكه میراث فرهنگی به عنوان مولفه هویت ملی عاملی انسجام‌بخش و وحدت‌آفرین است و همبستگی ایجاد می‌كند و هر اقدامی كه به حفظ و توسعه میراث‌فرهنگی و آثار تاریخی منجر می‌شود در صدر و اولویت وزارت میراث فرهنگی است.
از سوی دیگر دولت سیزدهم در عرصه بین‌المللی با دیپلماسی فعال برای استیفای كامل حقوق ملت ایران و استرداد همه اموال ملی در هر جای جهان، تلاش مجدانه ای داشته است، پیگیری چندین پرونده باز در فاصله كمتر از دو سال به نتیجه مطلوبی رسیده است و سایر پرونده‌ها در دستور كار وزارت امور خارجه، وزارت میراث فرهنگی و معاونت حقوقی ریاست جمهوری قرار دارد.
رونق در موزه‌ها، افزایش سواد میراثی، نهضت ملی برای حفظ و احیاء بافت‌ها و بناهای تاریخی و استرداد اشیای تاریخی از اروپا و آمریكا، نتایج همین رویكردهای بنیادین است، روندی كه با افزایش تعداد موزه‌ها در سراسر كشور و بازدیدهای میلیونی از اماكن فرهنگی تاریخی در 2 نوروز پیاپی آغاز شده كه با استرداد بیش از 17هزار قطعه دیگر از الواح هخامنشی از آمریكا در سال پیش رو، دوران پرثمر دیپلماسی پویا در عرصه فرهنگی در دولت سیزدهم را نوید می‌دهد.